Афганистан. Без права на забвение

Афганистан. Без права на забвение

Афганистан. Без права на забвение

Художники Витебщины

Художники Витебщины

Художники Витебщины

Гісторыя. Чашніцкі раён. Пасляваенны перыяд

 

28 чэрвеня 1944 года Чашніцкі раён быў вызвалены ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Было разбурана 187 населеных пунктаў, спаленыя вёскі Чырвоная Раніца, Беларусь, Ярынова, Стайчаўка, Двор і іншыя так і не аднавіліся. Усяго было спалена 2440 двароў, знішчана звыш 3,5 тысяч чалавек. Звыш 1600 чалавек было адпраўлена ў Германію. Каля 7 тысяч загінула ў барацьбе з ворагам на франтах Вялікай Айчыннай вайны і ў партызанскіх атрадах.

Многія сем'і вымушаны былі жыць у зямлянках. Гаспадарка калгасаў і саўгасаў, а таксама сельскіх жыхароў была разрабавана. Гэта выклікала масавы голад і хваробы. Прадукцыйнасць сельскай гаспадаркі была вельмі нізкай. У першыя пасляваенныя гады праца калгаснікаў амаль не аплачвалася. За налічаныя працадні ў канцы года сяляне атрымлівалі невялікую колькасць зерня, алею і нязначную суму грошай. Такое ж становішча было і ў прамысловасці. Былі разбураны папяровая фабрыка «Чырвоная зорка», торфапрадпрыемства «1-е Мая», ільнозаводы ў Чашніках і Замачку, спіртзавод, чыгунка Орша – Лепель. Каля 70 % школ было знішчана, але ў многіх населеных пунктах школы пачалі працаваць ужо 1 верасня 1944 года.

Паступова аднаўляліся калгасы і саўгасы, пачалі працаваць МТС у Чашніках, Вятна і Пачаевічах. У канцы 40-х гг. узнавілі работу папяровая фабрыка «Чырвоная Зорка», цагельныя заводы ў Руці і Гілях, ільнозавод і спіртзавод у Чашніках, торфапрадпрыемства «1-е Мая». У канцы 1949 г. была пабудавана Лукомская міжкалгасная ГЭС. З яе пускам 2/3 усіх калгасаў раёна атрымалі электраэнергію. Гэта дазволіла арганізаваць у калгасах дзевяці сельсаветаў электрамалацьбу, электрадаенне кароў, асвятленне жылых і гаспадарчых пабудоў. Ужо ў 1944 г. было пабудавана 178 жылых дамоў, а ў 1945 г. – 370 дамоў.

У верасні 1945 г. была адноўлена першая, у 1948 г. – другая, у 1950 г. – трэцяя папераробчая машына на фабрыцы «Чырвоная зорка». З 1959 г. пачалася мадэрнізацыя і ўкараненне новай тэхнікі. У 1960 г. былі ўведзены ў эксплуатацыю рулонаўпаковачная машына і цэх шырпатрэбу. Першая чарга завода керамзітавага гравію была ўведзена ў эксплуатацыю ў лістападзе 1976 г., другая – у верасні 1983 г. У 1975 г. быў створаны завод «Этон» як філіял Віцебскага завода тэхналагічнага абсталявання «Эвістар».

25 снежня 1962 года раён скасаваны, тэрыторыя перададзена Бешанковіцкаму раёну, 6 студзеня 1965 года раён зноў утвораны на ранейшай тэрыторыі, адначасова далучаны 2 сельсаветы Лепельскага раёна.

У лютым 1964 г. пачаліся падрыхтоўчыя работы па будаўніцтву магутнай электрастанцыі Лукомскай ДРЭС на ўсходнім беразе Лукомскага возера. Для будаўнікоў электрастанцыі паралельна ўзводзіўся пасёлак энергетыкаў. 31 снежня 1965 года пераўтвораны ў гарадскі пасёлак Новалукомль. 22 снежня 1969 года ва ўрачыстай абстаноўцы быў выведзены на рабочы рэжым і даў ток у энергасістэму першы энергаблок магутнасцю 300 тыс. кілават. 8 жніўня 1970 года быў уведзены другі энергаблок, а 9 снежня – трэці. У 1991 г. пачаўся паступовы перавод на карыстанне больш экалагічна чыстым і танным прыродным газам замест мазуту.

8 снежня 1991 года быў дэнансаваны дагавор аб утварэнні СССР і замест яе стварылася СНД. Эканамічныя і гандлёвыя сувязі паміж рэспублікамі абарваліся. Ва ўмовах рыначных рэформ, якія атрымалі назву «шокавай тэрапіі», прадукцыя прадпрымстваў раёна стала неканкурэнтаздольнай. У выніку гэтага рэзка пагоршылася матэрыяльнае становішча і жыццёвы ўзровень насельніцтва. Крызіс прывёў да вострага дэфіцыту тавараў народнага спажывання, да ўвядзення картачнай і талоннай сістэмы, чэргаў. Многія жыхары раёна звальняліся з прадпрыемстваў. Усё гэта прывяло да жорсткай эканоміі ўсіх рэсурсаў, тэхнічнай мадэрнізацыі і рэканструкцыі прадпрыемстваў. З гэтага часу назіраецца тэндэнцыя зніжэння нараджальнасці, колькасць насельніцтва пастаянна скарачаецца. У 1990-х гг. рэзка скарацілася колькасць вучняў. У 1990–1991 гг. у раёне налічвалася 41 школа, у 2005–2006 гг. – 21.

Адным з прыярэтэтных накірункаў палітыкі з'яўлялася аднаўленне і адраджэнне вёскі.

Спачатку ўсе саўгасы раёна ў 2000 г. былі пераўтвораны ў камунальныя ўнітарныя сельскагаспадарчыя прадпрыемствы (КУСХП). Адсталыя калгасы былі далучаны да больш заможных і паспяховых суседзяў. Так, у 2001 г. калгас імя Куйбышава быў далучаны да калгаса «Перамога». У 2003 г. калгасы былі пераўтвораны ў сельскагаспадарчыя кааператывы (СВК). Ужо ў 2004 г. ураджайнасць зерневых культур, бульбы і льну павысілася ў параўнанні з 1990 г. З 2004 г. пачалі вырошчваць цукровыя буракі. У 2000 г. 35 % прадпрыемстваў былі стратнымі, у 2005 г. – 2,5 %. За 2005 г. на 6 % павялічыўся рознічны таваразварот. Тэмпы росту аб'ёмаў вытворчасці таварнай прадукцыі за 2006 г. склалі 12,5 %, тэмпы росту вытворчасці таварнай прадукцыі за 2006 г. павялічыліся на 8,6 %.

На 2015 г. на Чашніччыне дзейнічаюць прадпрыемствы сельскай гаспадаркі, энергетычнай, машынабудаўнічай, папяровай, харчовай прамысловасці і іншыя. У раёне ліцэй, гімназія, 13 сярэдніх і 3 базавыя школы, 2 школы мастацтваў, ДЮСШ алімпійскага рэзерву, фізкультурна-аздараўленчы клуб «Скіна», 11 дашкольных устаноў, цэнтры: сацыяльна-педагагічны, карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі, фізкультурна-аздараўленчы клуб «Венера». Працуюць раённыя Цэнтр дзяцей і моладзі, Цэнтр культуры і народнай творчасці, гарадскі Дом культуры (г. Чашнікі), Дом рамёстваў, культурна-спартыўны Цэнтр, Дом фальклору, 6 сельскіх дамоў культуры, 5 сельскіх клубаў, аўтаклуб, Палац культуры (г. Новалукомль), 2 сельскія клубы-бібліятэкі, гістарычны музей. У сістэме аховы здароўя 3 бальніцы, 5 сельскіх урачэбных амбулаторый агульнай практыкі, 13 ФАПАў, раённы Цэнтр гігіены і эпідэміялогіі. Выдаецца газета «Чырвоны прамень». Дзейнічаюць 14 рэлігійных абшчын, у тым ліку 6 праваслаўных, 2 каталіцкія, 2 евангельскія хрысціян-баптыстаў, 4 хрысціян веры евангельскай.

 

Горад Чашнікі. Гарадскі Дом культуры. Фотаздымак з сайта http://www.fotobel.byГорад Чашнікі. Гімназія №1. Фотаздымак з сайта http://www.fotobel.byЧашніцкі раён. Горад Новалукомль. Гасцініца «Лукомль». Фотаздымак з сайта  https://belhotel.by

 

ЛІТАРАТУРА

1. 1945 – да нашых дзён // Памяць: Чашніцкі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал.: М. Ц. Дробыш [і інш.] ; аўт.-уклад. Н. Т. Кіндзяева ; рэд.: А. І. Валахановіч, В. І. Марціновіч ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : Беларуская навука, 1997. – С. 409–531.

2. Грыбко, В. В. Гістарычна-краязнаўчы курс «Наша Чашніччына». Чашніказнаўства / В. В. Грыбко. – Мінск : Медисонт, 2007. – 228 с.

3. Грыбко, В. Іванск і ваколіцы : гісторыка-краязнаўчы нарыс / В. Грыбко. – Мінск : Медысонт, 2011. – 123 с.

4. Чашники : справочно-информационные материалы / отв. за вып. Т. В. Пчелкина. – Витебск : Витебская областная типография, 2008. – 40 с.

5. Чашникский район / отв. за вып. Т. В. Пчелкина ; фото и тексты С. Лебедев. – Витебск : Витебская областная типография, 2014. – 80 с.

6. Чашникский район // Регионы Беларуси : энциклопедия : в 7 т. / редкол.: Т. В. Белова [и др.]. – Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 2011. – Т. 2 : Витебская область : в 2 кн. – Кн. 2. – С. 579–582.

7. Чашніцкі раён // Культура Беларусі : энцыклапедыя : [у 6 т.] / рэдкал.: У. У. Андрыевіч [і інш.]. – Мінск : БелЭн імя П. Броўкі, 2015. – Т. 6 : М–Я. – С. 446–447.

8. Чашниччина : путеводитель / отв. за вып. С. М. Лебедев. – Витебск : Витебская областная типография, 2013. – [35] с.