Геалагічная будова, карысныя выкапні, рэльеф. Глыбоцкі раён
- Подробности
- Створана 27.11.2017 09:28
- Адноўлена 03.12.2019 11:54
Тэрыторыя Глыбоцкага раёна з’яўляецца эталонам ландшафта Беларускага Паазер’я. Характэрныя структуры ландшафта ўзніклі ў працэсе Валадайскага зледзянення.
Паверхня большай часткі раёна раўнінная, у цэнтры і на поўдні ўзвышаная. Агульны нахіл з поўдня на поўнач. Значную плошчу (55 %) займаюць Свянцянскія грады, выцягнутыя праз цэнтр з паўднёвага захаду на паўночны ўсход. Найбольш узвышаныя ўчасткі каля в. Мамаі і па лініі Глыбокае–Падсвілле. Глыбіня расчлянення рельефу дасягае 20–25 м/км2. На поўначы і паўночным захадзе Дзісенская нізіна (25 % плошчы) з характэрнай плоскай паверхняй і балотнымі масівамі. На паўднёвым усходзе Верхнебярэзінская нізіна з адзнакамі 160–170 м і глыбінёй расчлянення 10–15 м/км2. 80 % тэрыторыі знаходзіцца на выш. 160–180 м, 15 % – ніжэй за 150 м. Найвышэйшы пункт 226,4 м (каля в. Кавалі, за 6 км на ўсход ад Глыбокага), найбольш нізкая адзнака 130 м (урэз р. Авута на поўначы).
У тэктанічных адносінах раён прымеркаваны да паўночна-ўсходніх схілаў Беларускай антэклізы. Зверху залягаюць пароды антрапагенавага ўзросту паазерскага (на поўначы), сожскага, дняпроўскага, радзей бярэзінскага зледзяненняў магутнасцю 90–100 м, у ледавіковых лагчынах да 180 м, ніжэй дэвонскія да 200 м, ардовікскія да 50 м, кембрыйскія да 150 м, верхнепратэразойскія 240–280 м адклады. Агульная магутнасць платформавага чахла каля 600–700 м. Пад ім на глыбіні 500–650 м ніжэй узроўня мора пароды крышт. фундамента.
Вядомы 30 радовішчаў торфу з агульнымі запасамі 32,1 млн. т (найбольшае Скураты, часткова Асовіны, Барысаўка, Кур’янава), 5 радовішчаў пясчана-жвіровага матэрыялу з запасамі 53,8 млн. м3 (Бараўское, Пліскае, Надазерскае, Шчарбоўскае, Цагельненскае), 2 радовішчы легкаплаўкіх глін з запасамі 0,9 млн. м3 (Пашукоўскае, Суклінскае).
У кліматычных адносінах большая частка раёна належыць да Ушацка-Лепельскага агракліматычнага раёна, крайні паўднёвы захад – да Ашмянска-Мінска-Свянцянскага агракліматычнага раёна. Сярэдняя тэмпература ў студзені –7,1°С, у ліпені +17,6°С. Ападкаў 599 мм за год. Вегетацыйны перыяд 184 сутак.
Большая частка тэрыторыі раёна знаходзіцца ў межах Браслаўска-Глыбоцкага аграглебавага раёна, паўднёва-ўсходняя – у межах Вілейска-Докшыцкага аграглебавага раёна. Глебы сельгасугоддзяў (у %): дзярнова-падзолістыя 51,2, дзярнова-падзолістыя забалочаныя 19,7, дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя 16, поймавыя (алювіяльныя) 0,8, тарфяна-балотныя 12,3; паводле механічнага складу (у %): сугліністыя 52,3, супясчаныя 31,1, пясчаныя 4,3, тарфяныя 12,3. Плоскасная эрозія на 12,8 % плошчы ворных зямель, у т. л. на 9 % слабая; 12,6 % ворных зямель завалунена.
ЛІТАРАТУРА
1. Бакарасов, В. А. Свенцянские гряды / В. А. Бакарасов // Природа Беларуси : энциклопедия : в 3 т. / редкол.: Т. В. Белова [и др.]. – Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 2009. – Т. 1 : Земля и недра. – С. 372–373.
2. Глубокский район // Республика Беларусь : энциклопедия : [в 7 т.] / редкол.: Г. П. Пашков [и др.]. – Мінск : БелЭн, 2006. – Т. 3 : Герасименко–Картель. – С. 54–55.
3. Глубокский район // Туристские регионы Беларуси / под общ. ред. И. И. Пирожника. – Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 2008. – С. 137–138.
4. Лявіцкая, Р. І. Глыбоцкі раён / Р. І. Лявіцкая, Г. П. Рудакова, М. Ф. Янюк // Энцыклапедыя прыроды Беларусі : у 5 т. / рэдкал.: Г. П. Шамякін [і інш.]. – Мінск : БелСЭ імя П. Броўкі, 1983. – Т. 2 : Гатня–Катынь. – С. 87–88.
5. Нечипоренко, Л. А. Белорусское Поозёрье / Л. А. Нечипоренко // Природа Беларуси : энциклопедия : в 3 т. / редкол.: Т. В. Белова [и др.]. – Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 2009. – Т. 1 : Земля и недра. – С. 46–47.
6. Статыстычныя звесткі аб раёне // Глыбокае. Глыбоцкі раён / пад. рэд.: М. М. Кандзерскага, М. П. Чарапкоўскага ; фота: У. Сіза, І. Касевіч. – Мінск : Бонэм, 2004. – С. [2–6].
