Афганистан. Без права на забвение

Афганистан. Без права на забвение

Афганистан. Без права на забвение

Художники Витебщины

Художники Витебщины

Художники Витебщины

Азёры. Шумілінскі раён

Азёры Шумілінскага раёна можна назваць «чароўнымі шкатулкамі прыроды», якія захавалі прыродныя багацці і прыгажосць нашага краю.

На тэрыторыі раёна 87 азёр, якія належаць басейну ракі Заходняя Дзвіна. Утварэнне большасці азёр Шуміліншчыны звязана з дзейнасцю паазерскага ледніка (95–10 тысяч гадоў назад) і яго талых вод. Паходжанне катлавін рознае. Лагчынныя ўзніклі ў выніку выворвання катлавіны ледніком. Яны вузкія, выцягнутыя (возера Лескавічы). Эварзійныя ўтвораны інакш: лёд раставаў, і вада вертыкальна спадала з ледніка. Катлавіны іх акруглыя і, як правіла, глыбокія (возера Круглік, глыбіня 31,5 м, займае сярод азёр краіны 17-е месца па максімальнай глыбіні). Астаткавыя катлавіны ўтварыліся ў месцах захавання старажытных прыледніковых вадаёмаў, яны мелкаводныя (возера Расалай).

У жыўленні азёр пераважаюць атмасферныя ападкі і паверхневы прыток рэк і ручаёў, якія ўпадаюць у гэтыя азёры. Другараднае значэнне ў жыўленні маюць падземныя воды. Вада азёр расходуецца на выпарэнне і сцёк. У глыбокіх вадаёмах увесь аб'ём вады мяняецца за 5–10 гадоў, а ў мелкаводных – за 1–2 гады. Найбольш высокі ўзровень вады ў азёрах назіраецца ў канцы сакавіка – пачатку красавіка, калі вышыня падняцця вады складае 0,8–1 м.

Азёры з’яўляюцца акумулятарамі мінеральных і арганічных рэчываў, якія служаць крыніцай фарміравання азёрных адкладанняў, у тым ліку і сапрапеляў. Найбольш буйныя азёры Шумілінскага раёна: Будавесць, Дабееўскае, Лескавічы.

Віцір – плошча 0,09 км2. Даўжыня 0,5 км. Найбольшая шырыня 0,22 км. Даўжыня берагавой лініі 1,25 км. Знаходзіцца ў басейне р. Сечна, за 8 км на паўднёвы ўсход ад г. п. Шуміліна, за 0,5 км на паўднёвы ўсход ад в. Непароты. Схілы катлавіны 10–15 м, на поўначы разараныя, на поўдні пад лесам. Пратокамі злучана з азёрамі Княжно і Разван.

Гародна – плошча 0,28 км2. Найбольшая глыбіня 4 м. Даўжыня 0,9 км. Найбольшая шырыня 0,51 км. Даўжыня берагавой лініі 2,4 км. Плошча вадазбору 87 км2. Знаходзіцца ў басейне р. Заходняя Дзвіна, за 15 км на паўднёвы ўсход ад г. п. Шуміліна, каля в. Гародна. Схілы катлавана разараныя, аб’яднана ручаямі з азёрамі Лезвінка і Сосна.

Заронаўскае возера – плошча 3,58 км2. Глыбіня 13,5, даўжыня 7,6 км, шырыня 1,05 км. Даўжыня берагавой лініі 21,3 км. Плошча вадазбору 147 км2. Знаходзіцца ў басейне р. Шэвінка, за 12 км на ўсход ад г. п. Шуміліна, каля в. Заронава Віцебскага раёна. Берагі пясчаныя і пясчана-галечныя. Ёсць 5 астравоў. Упадаюць 10 ручаёў. Выцякае р. Заронаўка.

Княжно – плошча 0,06 км2. Даўжыня 0,42 км. Найбольшая шырыня 0,2 км. Даўжыня берагавой лініі 1,05 км. Знаходзіцца ў басейне ракі Сечна, за 8 км на паўднёвы ўсход ад г. п. Шуміліна, за 0,9 км на паўднёвы ўсход ад в. Непароты. Схілы катлавіны вышынёй 20–25 м, параслі хмызняком. Злучана пратокай з азёрамі Будавесць і Віцір.

Круглік – плошча 0,4 км2. Найбольшая глыбіня 31,5 м. Даўжыня 1,43 км. Найбольшая шырыня 0,51 км. Даўжыня берагавой лініі 4,86 км. Аб’ём вады 3,58 млн. м3. Плошча вадазбору 11,2 км2. Знаходзіцца ў басейне р. Сечна, за 5 км на поўдзень ад г. п. Шуміліна, каля в. Прыазёрная. Схілы катлавіны вышынёй 3–6 м, параслі хмызняком, на ўсходзе лесам. Берагі на ўсходзе зліваюцца са схілам.

Лезвінка – плошча 0,21 км2. Найбольшая глыбіня 1,5 м. Даўжыня 0,59 км. Найбольшая шырыня 0,5 км. Даўжыня берагавой лініі 1,85 км. Аб'ём вады 0,13 млн. м3. Плошча вадазбору 10,2 км2. Знаходзіцца ў басейне р. Заходняя Дзвіна за 16 км на поўдзень ад г. п. Шуміліна, на паўночны захад ад в. Івоніна. Схілы катлавіны вышынёй 5-7 м. Дно плоскае, выслана сапрапелем. У возеры расце вадзяны арэх, занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь.

Мошна – плошча 0,65 км2. Найбольшая глыбіня 3,9 м. Даўжыня 2,1 км. Найбольшая шырыня 0,5 км. Даўжыня берагавой лініі 6,03 км. Аб'ём вады 1,51 млн. м3. Плошча вадазбору 16,3 км2. Знаходзіцца ў басейне р. Сечна, у 4 км на поўдзень ад г. п. Шуміліна, каля в. Прыазёрная. Схілы катлавіны вышынёй 3–5 м (на поўдні да 9 м), у ніжняй частцы пад хмызняком, у верхняй разараныя, на поўначы зарослыя лесам. Берагі нізкія, тарфяныя, на ўсходзе пясчаныя. Дно плоскае, сапрапелістае.

На тэрыторыі раёна ёсць штучныя вадасховішчы ў наваколлі жывёлагадоўчага комплексу «Лаўжанскі», за 15 км ад Шуміліна. Азёрны заказнік Сосна палюбілі расліны ледніковага перыяду, у возеры Лезвінка захавалася рэдкая расліна – вадзяны арэх, занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. Азёры з’яўляюцца зонамі адпачынку жыхароў шумілінскага краю. У прыбярэжнай зоне размешчаны дзіцячы аздараўленчы лагер «Пунсовыя ветразі» і дзіцячы аздараўленчы цэнтр Віцебскаблгаза «Дружба».

 

ЛІТАРАТУРА

1. Азёры // Гісторыка-краязнаўчы курс «Наша Шуміліншчына». Шуміліназнаўства / уклад.: В. А. Падляшчук [і інш.]. – Віцебск : Віцебская абласная друкарня, 2010. – С. 22–24.

2. Блакітны скарб Беларусі : энцыклапедыя / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.] ; маст.: маст.: Ю. А. Тарэеў, У. І. Цярэнцьеў. – Мінск : БелЭн, 2007. – 480 с. : іл.

3. Зайцава, Л. Азёрна-маўклівая задуменнасць / Л. Зайцава // Герой працы (Шумiлiна). – 2006. – 11 жн. – С. 7.

4. Природа Беларуси : энциклопедия : в 3 т. / редкол.: Т. В. Белова [и др.]. – Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 2010. – Т. 2 : Климат и вода. – 504 с. : ил.

5. Шумілінскі раён / Ф. Ф. Бурак [і інш.] // Энцыклапедыя прыроды Беларусі : у 5 т. / рэдкал.: І.П. Шамякін [і інш.]. – Мінск : БелСЭ імя П. Броўкі, 1986. – Т. 5 : Стаўраструм–Яшчур. – С. 390–391.