Юдовін Саламон Барысавіч
Саламон Барысавіч Юдовін нарадзіўся ў мястэчку Бешанковічы Віцебскай губерні (цяпер г. п. Бешанковічы Віцебскай вобласці) у сям’і дробнага яўрэйскага гандляра. У 1908–1910 гг. займаўся ў школе-майстэрні Ю. Пэна. Адначасова ён працаваў, як і Марк Шагал, у фотастудыі. У 1910–1913 гг. вучыўся ў школе Таварыства заахвочвання мастакоў у Санкт-Пецярбургу, наведваючы мастацкія класы, і адначасова працаваў у майстэрнях М. Берштэйна і М. Дабужынскага. Пад уплывам М. Дабужынскага выбраў графіку сваёй асноўнай сферай мастацкай дзейнасці. Значны ўплыў на жыццё і творчасць С. Юдовіна аказаў удзел у гісторыка-этнаграфічных экспедыцыях па зборы твораў яўрэйскага народнага мастацтва. У экспедыцыях С. Юдовін займаў некалькі пасад – мастака, фатографа, сакратара. Пазней матэрыялы збору былі апрацаваны. Адным з вынікаў гэтых экспедыцый стала серыя лінагравюр па яўрэйскім народным арнаменце. У 1920 годзе ў Віцебску выйшаў альбом «Яўрэйскі народны арнамент», змест якога суправаджаўся паралельным тэкстам на ідзіш і рускую мову. Яго аўтарамі былі мастакі С. Юдовін і М. Малкін. У 1918–1923 гг. С. Юдовін жыў і працаваў у Віцебску, які ў гэтыя гады стаў буйным мастацкім цэнтрам. У 1922 годзе скончыў Віцебскі мастацка-практычны інстытут. У сваёй творчасці не адыходзіў ад бытавога жанру, яўрэйскай тэматыкі. Выкладаў у Народным мастацкім вучылішчы і Яўрэйскім педагагічным тэхнікуме, прымаў удзел у выстаўках. Сярод іх – выстаўкі яўрэйскіх мастакоў (Масква, 1917; Петраград – Віцебск, 1918); «Усебеларуская мастацкая выстаўка» (Мінск, 1925); «Расійская ксілаграфія за 10 год» (Ленінград, 1927), «Графічнае мастацтва ў СССР за 10 год» (Ленінград, 1927), «Усебеларуская мастацкая выстаўка» (Мінск, 1927), Міжнародная выстаўка ў Мілане (1927), Міжнародная выстаўка кніжнага знака (Лас-Анджалес) (1928) і інш.
У 1923 годзе С. Юдовін пераехаў у Петраград, дзе працаваў у музеі Яўрэйскага гісторыка-этнаграфічнага таварыства на пасадах навуковага сакратара і захавальніка фондаў. У 1928 годзе музей быў расфарміраваны, а яго фонды перададзены ў іншыя музеі і бібліятэкі. З таго часу і да канца жыцця С. Юдовін працаваў як свабодны мастак. Працягваў работу над серыямі гравюр, якія пачаў яшчэ ў Віцебску: цыклы – «Стары Віцебск» (1921–1928); «Былое» (1921–1928 і 1938–1939), рэгулярна наведваў беларускія мястэчкі Бешанковічы і Гарадок, дзе была зроблена яго лепшая гравюра «Пахаванне» (1926), пісаў сцэны з местачковага жыцця – «Газетчык» (1923), «Вуліца ў мястэчку» (1926) і інш. Горад Віцебск з’яўляўся галоўнай тэмай яго твораў. З іншых тэм – быт яўрэйскага пралетарыята, яўрэйская нацыянальная арнаментыка. Гравюры С. Юдовіна сталі з’яўляцца ў перыядычных выданнях па пытаннях мастацтва, у пачатку 1926 года яго работы былі сабраны ў асобным выданні «Віцебск у гравюрах С. Юдовіна»). У гэты перыяд з наступленнем новай эпохі не абыходзіў ён і новыя вобразы, новыя тэмы, падказаныя жыццём: стварыў вялікія цыклы гравюр «Грамадзянская вайна» (1928), «Абарона Петраграда ў дні наступлення Юдзеніча» (1933), серыі «Новабудоўлі Беларусі» (1936), «Віды Ленінграда» (1946), «Ленінград у дні Вялікай Айчыннай вайны» (1942–1947) і інш. З 1931 года С. Юдовін працаваў над афармленнем і ілюстраваннем кніг. Усяго ім праілюстравана звыш 60 кніг вядомых яўрэйскіх і неяўрэйскіх пісьменнікаў. Сярод сямі кніг, так і не выдадзеных, – раман Мендэле Мойхер-Сфорыма «Падарожжа Веніаміна ІІІ» і раман Л. Фейхтвангера «Яўрэй Зюс». Ілюстрацыі да гэтага рамана, створаныя мастаком у 1938–1939 гг., якія хвалебна ўспрыняў сам знакаміты аўтар, спецыялісты лічаць вяршыняй дасягненняў працы С. Юдовіна на гэтым шляху. На сучасным этапе глыбокай зацікаўленасці даследчыкаў і аматараў мастацтва да феномена росквіту Віцебскай мастацкай школы ў 20-я гг. ХХ ст. усё часцей узгадваецца і імя С. Юдовіна, творчасць якога непарыўна звязана з «залатымі» старонкамі сусветнага мастацтва. У Віцебску існуе калекцыя твораў мастака, якая сабрана былой супрацоўніцай Віцебскага абласнога краязнаўчага музея Я. Кічынай, дзякуючы якой у Віцебскім мастацкім музеі была праведзена персанальная выстаўка да 100-годдзя Саламона Юдовіна (1993). Яго работы побач з творамі Я. Мініна, А. Бразера, Д. Якерсона і іншых мастакоў таго часу экспанаваліся ў Віцебску і на выстаўцы «80 гадоў Віцебскай мастацкай школы» у 1999 годзе падчас правядзення там чарговага «Славянскага базару». Двойчы, у 2002 і 2005 гг., у Віцебску быў перавыдадзены рарытэтны альбом 1920 года «Яўрэйскі народны арнамент». Памёр С. Б. Юдовін 5 снежня 1954 года. Яго імем названа вуліца ў Ленінградзе.
ЛІТАРАТУРА
1. Бродский, В. Я. Соломон Борисович Юдовин / В. Я. Бродский, А. М. Земцова. – Ленинград : Художник РСФСР, 1962. – 79 с.
2. Васюченко, Н. Д. Стилистические параллели в белорусской и зарубежной ксилографии XX века / Н. Д. Васюченко // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі. – Мінск : Права і эканоміка, 2008. – Вып. 5. – С. 18–25.
3. Овчинникова, А. Повести в гравюрах / А. Овчинникова // Віцьбічы = Витьбичи. – 2012. – 17 нояб. – С. 8.
4. Соломон Борисович Юдовин, 1892–1954 : каталог выставки / вступ. ст.: Н. Х. Виленской, А. М. Земцовой ; сост.: С. П. Юдовина, Т. С. Цинберг – Ленинград : Искусство, 1956. – 18 с.: ил.
5. Шульман, А. Под небом Витебска / А. Шульман // Мишпоха. – 1995. – №1. – С. 17–28.
6. Эль Лисицкий, С. Юдовин и другие витебские художники // Витебская художественная школа (1897-1923) : зарождение и расцвет в эпоху Ю. Пэна, М. Шагала, К. Малевича / К. Ле Фоль ; пер. с франц. И. Г. Стальной. – Минск : Пропилеи, 2007. – С. 175–176.
СПАСЫЛКІ
