Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч нарадзіўся 26 лістапада 1930 года ў Оршы ў сям’ і рускамоўнага чыноўніка, дзе духоўная атмасфера спрыяла развіццю будучага пісьменніка. Як і сотням тысяч аднагодкаў, У. Караткевічу давялося спазнаць жахлівасць вайны. Пасля вайны вучыўся на філалагічным факультэце Кіеўскага дзяржаўнага універсітэта (1949–1954). У 1954–1956 гг. ён быў настаўнікам у сельскай школе каля Кіева, з 1956 па 1958 гг. настаўнічаў у Оршы. У 1958–1960 гг. вучыўся на Вышэйшых літаратурных, а ў 1960–1962 гг. – сцэнарных курсах у Маскве. Жыццёвае і творчае сталенне Уладзіміра Караткевіча адбывалася пераважна ў Расіі (Маскве) і на Украіне (Кіеве). Ён арганічна засвойваў там здабыткі блізкіх культур, авалодваў украінскай, рускай, польскай і французскай мовамі. На Беларусь У. Караткевіч вярнуўся ўжо вялікім эрудытам, інтэлектуалам, у ім ужо жыла арганічная цікавасць да ўсяго, што адбывалася і адбываецца на свеце. Ён ужо сябраваў з лепшымі, пераважна «андэграўнднымі» пісьменнікамі Літвы і Латвіі, Грузіі і Арменіі, з якімі разам вучыўся на курсах, быў жаданым госцем у рэдакцыях маскоўскіх часопісаў і майстэрнях рускіх авангардыстаў. Далучанасць У. Караткевіча да славянскай, еўрапейскай, сусветнай цывілізацый дазволіла яму хутка стаць вядучым беларускім пісьменнікам. У 1954 г. У. Караткевіч упершыню стаў удзельнікам рэспубліканскай нарады маладых літаратараў у Каралішчавічах. У 1955 г. у сёмым нумары часопіса «Полымя» з'явіўся верш «Машэка», а ў кнізе «Янка Купала. Зборнік матэрыялаў аб жыцці і дзейнасці паэта» змешчаны нарыс «Вязынка». У беларускіх перыядычных выданнях пачалі друкавацца яго вершы, якія заўважыла і высока ацаніла крытыка. У красавіку 1957 г. яго прынялі ў Саюз пісьменнікаў БССР, што значна актывізавала творчую дзейнасць. Паэтычныя зборнікі «Матчына душа» (1958) і «Вячэрнія ветразі» (1960) – першыя кнігі У. Караткевіча.

У асобе маладога аўтара беларуская паэзія набыла яркае і самабытнае дараванне, поўнае паэтычнай узнёсласці, смелай метафарычнасці і глыбіні. Багатая і разнастайная паэзія У. Караткевіча прасякнута любоўю да роднай зямлі і народа. У вершах ён імкнуўся аднавіць гераічныя і трагічныя старонкі гісторыі свайго народа, запісаць старыя паданні, пераліць на свае аркушы «казку мудрую, простую песню, кветку матчынай чыстай душы». Гістарычны аспект у творчасці У. Караткевіча з'яўляецца надзвычай істотным. Паэт імкнуўся зразумець месца свайго народа сярод іншых народаў свету. Моц і бяссмерце яго бачыў у дзейнасці Скарыны, Каліноўскага, Багдановіча і іншых гістарычных асоб. У 1969 г. выйшаў арыгінальны зборнік паэзіі «Мая Іліяда». Паэзія ўвесь час суправаджала талент Уладзіміра Сямёнавіча, жыла ў ім нават тады, калі ён пісаў далёкія ад яе празаічныя творы. Сабраныя разам неапублікаваныя вершы паэта склаліся ў яго пасмяротны зборнік «Быў. Ёсць. Буду» (1986) – паэтычны запавет наступным пакаленням, створаны трапяткой рукой майстра, поўны мудрых высноў жыцця.

Шырокае прызнанне як на Беларусі, так і далёка за яе межамі прынесла У. Караткевічу яго проза. У Маскве быў задуманы першы раман «Леаніды не вернуцца на Зямлю»(«Нельга забыць», надрукаваны ў 1962 г. у часопісе «Полымя»; літаратурная прэмія імя I. Мележа 1983 г.), які мае выразныя прыкметы сацыяльна-філасофскай, інтэлектуальнай і сацыяльна-псіхалагічнай прозы. Менавіта ў ім вуснамі галоўнага героя пісьменнік выказаў сваю творчую праграму: «...Мы напішам першую сапраўдную гісторыю беларускага мастацтва. Гэта цяжка. Нам давядзецца аб'ездзіць разам усю Беларусь, адшукваць тое, што забыта, вывучаць, біць у набат, калі штосьці занядбалі або бураць. Гэта будзе сумленная гісторыя. Яна не будзе забываць ні добрага, ні дрэннага... Ты прыкладзеш да гэтай кнігі веды, а я так выкладу яе, каб яна чыталася запоем, як легенда...». Выкананню гэтай праграмы ён і прысвяціў усё сваё жыццё.

У першы празаічны зборнік У. Караткевіча «Блакіт і золата дня» (1961) увайшлі гістарычныя аповесці «Сівая легенда» (паводле якой ён стварыў лібрэта да оперы Дз. Смольскага) і «Цыганскі кароль», якія засведчылі, што пісьменнік не проста выдатна ведае мінулае свайго народа, але і ўмее яго ўзнаўляць, «рэстаўрыраваць» у яркіх мастацкіх вобразах. Праграмным творам, пабудаваным на матэрыяле паўстання 1863 г., стаў раман «Каласы пад сярпом тваім» (1965), са старонак якога паўстае Беларусь 60-х гадоў XIX ст., разрэз тагачаснага грамадства знізу даверху. Аповесць «Зброя» (1964; надрукавана ў 1981 г.) сам аўтар лічыў не працягам рамана, а яго адгалінаваннем. Задачы, пастаўленыя мастаком у «Каласах...», часткова знайшлі вырашэнне ў драме «Кастусь Каліноўскі» (1963), дзе паказана само паўстанне. Сярод твораў гістарычнага плана вылучаецца раман і «Хрыстос прызямліўся ў Гародні» (1966; аднайменны кінафільм, 1967) – шырокае палатно, «народная драма» з жыцця сярэдневяковай Беларусі, твор глыбока філасофскі. Да рамана тыпалагічна блізкая легенда «Ладдзя Роспачы» (1964; экранізавана ў 1968 г.) – твор своеасаблівы і арыгінальны, у якім услаўляецца асоба, вызваленая ад пут сярэднявечча.

У. Караткевіч карпатліва вывучаў гісторыю беларускага народа, знаёміўся з яго сучасным жыццём, імкнуўся пабачыць усё новыя і новыя мясціны. Амаль кожнае з падарожжаў (Далёкі Усход, Сярэдняя Азія, Урал, Грузія, Прыбалтыка, Польшча, Чэхаславакія і іншыя краіны) было пакладзена ў аснову літаратурнага твора. Так, пасля паездкі на Далёкі Усход, з'явілася аповесць «Чазенія»; палескія ўражанні сталі асновай для шэрага апавяданняў; жыццё ў Кіеве – для аўтабіяграфічнай аповесці «Лісце каштанаў» (увайшла ў зборнік «Вока тайфуна» (1974). Але часцей за ўсё шляхі вандраванняў вялі пісьменніка па беларускіх гарадах і вёсках, туды, дзе можна пачуць трапнае слова, яшчэ не чутую шырокім колам людзей песню... Знаёмства з запіснымі кніжкамі У. Караткевіча «У дарозе і дома» (надрукаваны ў трох першых нумарах «Полымя» за 1989 г.) дазваляе лепш зразумець, чаму з'явіліся «Казкі Янтарнай краіны», «Краіна Цыганія», «Мсціслаў», «Зямля пад белымі крыламі» (1977) – «візітная картка Беларусі».
3 пастаяннай і асаблівай прыхільнасцю У. Караткевіч адносіўся да жанру гістарычнага дэтэктыва. Сведчаннем творчых пошукаў пісьменніка, якія дазваляюць яму, з аднаго боку, пазбегнуць гатовых штампаў і, з другога, пісаць гісторыю Беларусі, з'яўляюцца такія гістарычна-прыгодніцкія творы, як аповесць «Дзікае паляванне караля Стаха» (1964; аднайменны кінафільм, 1974 г.) і раман «Чорны замак Альшанскі» (1979–1980; Дзяржаўная прэмія Беларусі імя Я. Коласа 1984; аднайменны кінафільм, 1984). Створаныя ў адпаведнасці з правіламі рамантычна-прыгодніцкай літаратуры, яны сталі адкрыццём у сучаснай беларускай літаратуры, у першую чаргу, яе дэтэктыўна-прыгодніцкім кірунку.

У 70-я гады да У. Караткевіча прыйшла слава драматурга. У 1974 г. на сцэне Беларускага тэатра імя Я. Коласа з поспехам была пастаўлена п'еса «Званы Віцебска» (рэж. В. Мазынскі), у якой аўтар звярнуўся да падзей Віцебскага паўстання 1623 г. У 1978 г. адбылася прэм'ера п'есы «Кастусь Каліноўскі». Да 100-годдзя з дня нараджэння Я. Купалы была прымеркавана п'еса «Калыска чатырох чараўніц» (1981; пастаўлена ў 1982 г. ТЮГам). Падзеям Крычаўскага паўстання 1743–1744 гг. драматург прысвяціў трагедыю «Маці ўрагану» (1982; упершыню пастаўлена ў 1988 г. мінскім аматарскім тэатрам «Золак», рэж. Галіна Прыма; у 1990 г. п'еса экранізавана).

Вялікай стратай для беларускай літаратуры стала заўчасная смерць творцы 23 ліпеня 1984 г. «Беларусь даўно чакала такога пісьменніка. I радасна, што ён прыйшоў. I горка, балюча, што ён не змог, не паспеў разгарнуцца яшчэ больш глыбока і шчодра», – адзначыў Я. Брыль у сваім эсэ «Наш Караткевіч».

Прыкметны след пакінуў У. Караткевіч у публіцыстыцы і літаратурнай крытыцы. Ён аўтар шматлікіх нарысаў і эсэ. У яго творчай спадчыне захаваліся малюнкі і ілюстрацыі да ўласных твораў. На працягу ўсяго творчага шляху звяртаўся ён і да мастацкага перакладу. Аўтар сцэнарыяў дакументальных і мастацкіх фільмаў. Творы пісьменніка перакладзены на шматлікія мовы народаў свету. Сведчаннем грамадскага прызнання У. Караткевіча стала ўзнагароджанне яго ў 1980 г. ордэнам Дружбы народаў. Яго імем названы Фонд дапамогі маладым пісьменнікам, прэмія выдавецтва «Мастацкая літаратура». У Оршы і Віцебску У. Караткевічу пастаўлены скульптурныя помнікі.

ЛІТАРАТУРА

1. Верабей, А. Л. Абуджаная памяць : нарыс жыцця i творчасцi Уладзiмiра Караткевiча / А. Л. Верабей. – Мінск, 1997. – 256 с.

2. Верабей, А. Подзвіг творцы / А. Верабей // Белая Вежа. – 2015. – №11. – С. 31–54.

3. Ветрык з Дняпра // Вёрсты пройдзеных дарог / І. А. Яршоў, В. М. Сіднякова. – Магілёў, 2003. – С. 120–125.

4. Гатоўская, Л. Пясняр зямлі пад белымі крыламі / Л. Гатоўская // Витьбичи. – 2011. – 29 нояб. – С. 5.

5. Да 85-годдзя з дня нараджэння У. С. Караткевіча // Телеком-экспресс (Орша). – 2015. – 22 янв. – С. 5.

6. Дамашэвіч, У. Доўг Караткевічу / У. Дамашэвіч // Лiтаратура i мастацтва. – 2008. – 11 студз. – С. 12.

7. Дашкевіч, В. Наш Караткевіч / В. Дашкевіч // Витебский проспект. – 2012. – 29 нояб. – С. 5.

8. Караткевіч Уладзімір // Беларускія пісьменнікі : біябібліяграфічны слоўнік : у 6 т. / рэдкал.: І. Э. Багдановіч [і інш.]. – Мінск : БелЭн імя П. Броўкі, 1994. – Т. 3 : Івашын–Кучар. – С. 159–169.

9. Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч // Памяць: Орша. Аршанскі раён : гісторыка-дакументальная хроніка гарадоў і раёнаў Беларусі : у 2 кн. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.] ; уклад.: Т. Г. Ігнацьева [і інш.] ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : БелЭн, 2000. – Кн. 2. – С. 424-430.

10. Лютынскі, В. Аршанскія адрасы Уладзіміра Караткевіча / В. Лютынскі // Звязда. – 2016. – 20 верас. – С. 13.

11. Мальдзіс, А. І. Жыцце і ўзнясенне Уладзіміра Караткевіча : партрэт пісьменніка і чалавека / А.І. Мальдзіс. – Мінск., 1990. – 230 с.

12. Марціновіч, Дз. Караткевіч і С. М. : гісторыя кахання / Дз. Марціновіч // Полымя. – 2012. – № 12. – С. 143–151.

13. Мяснікоў, А. Уладзімір Караткевіч (1930-1984) // Сто асоб беларускай гісторыі : гіст. партрэты / А. Мяснікоў. – Мінск, 2008. – С. 313–316.

14. Панізнік, С. «Свет мяне паўторыць...» / С. Панізнік // Літаратура і мастацтва. – 2014. – 25 ліп. – С. 8.

15. Радомская, Л. Д. Уладзімір Караткевіч і Орша / Л. Д. Радомская. – Орша, 1998. – 48 с.

16. Русецкі, А. У. Уладзімір Караткевіч: праз гісторыю ў сучаснасць / А. У. Русецкі. – Мінск., 2000. – 300 с.

17. Сегодня Владимиру Короткевичу исполнилось бы 85 лет // Советская Белоруссия. – 2015. – 26 нояб. – С. 12–13.

18. Станкевич, Р. Мой Короткевич // Советская Белоруссия. – 2010. – 25 нояб. – С. 14.

19. Сямашка, М. Шматгранны талент / М. Сямашка // Аршанская газета. – 2010. – 25 ліст. – С. 3.

20. Турок, Н. Зорка імя славутага пісьменніка / Н. Турок // Аршанская газета. – 2015. – 28 ліст. – С. 3.

21. Уладзімір Караткевіч // Телеком-экспресс (Орша). – 2010. – 18 нояб. – С. 2.

22. Уладзімір Караткевіч. Быў. Ёсць. Буду! : успаміны, інтэрв'ю, эсэ / уклад. Г. В. Шаблінскай. – Мінск, 2005. – 518 с. - (Жыццё знакамітых людзей Беларусі).

23. Цветков, Ю. Кино Владимира Короткевича / Ю. Цветков // Беларуская думка. – 2007. – № 10. – С. 160–168.

24. Чаропка, В. Бласлаўленне класіка або аванс на будучыню / В. Чаропка // Маладосць. – 2016. – № 12.– С. 128–134.

25. Чаропка, В. Бласлаўленне класіка або аванс на будучыню / В. Чаропка // Маладосць. – 2016. – № 12.– С. 128–134.

26. Шабека, А. Аднакласнік, настаўнік, сябар... / А. Шабека // Літаратура і мастацтва. – 2013. – 13 верас. – С. 12.

27. Штэйнер, І. Ф. Свет шчодры. Свет мяне паўторыць... : паэзія У. Караткевіча і класічныя традыцыі / І. Ф. Штэйнер. – Мінск., 2008. – 120 с.

28. Шурдукова, А. Песняр беларускай зямлі / А. Шурдукова // Аршанская газета. – 2015. – 28 ліст. – С. 3.

29. Ягоўдзік, У. Незабаўны вечар / У. Ягоўдзік // Аршанская газета. – 2015. – 4 жн. – С. 3.

30. Яршоў, І. Зямля Караткевіча / І. Яршоў, В. Сіднякова. – Орша, 1997. – 238 с. : іл.