Алфёраў Жарэс Іванавіч
Алфёраў Жарэс Іванавіч нарадзіўся 15 сакавіка 1930 года ў Віцебску. Фізік, заснавальнік фізікі і электронікі паўправадніковых гетэраструктур.
Член-карэспандэнт Акадэміі навук СССР (1972), акадэмік (1979). Замежны член Польскай АН (1988), Нацыянальнай і Нацыянальнай інжынернай АН ЗША (1990), Карэйскай АН і тэхналогій (1995). Член Нацыянальнай АН Беларусі (1995), АН Малдавіі (2000), Нацыянальнай АН Азербайджана (2004), ганаровы член Нацыянальнай АН Рэспублікі Арменія (2011). Доктар фізіка-матэматычных навук (1970), прафесар (1973).
Скончыў з залатым медалём сярэднюю школу № 42 у г. Мінску і некалькі семестраў адвучыўся ў Беларускім політэхнічным інстытуце (зараз – Беларускі нацыянальны тэхнічны ўніверсітэт) на энергетычным факультэце. Пасля гэтага Жарэс Алфёраў паехаў паступаць у Ленінград, у электратэхнічны ўніверсітэт, які скончыў у 1952 годзе.
З 1953 года працаваў у Фізіка-тэхнічным інстытуце імя А. Ф. Іофе малодшым навуковым супрацоўнікам у лабараторыі Уладзіміра Максімавіча Тучкевіча. Прымаў удзел у распрацоўцы першых савецкіх транзістараў і сілавых германіевых прыбораў. Кандыдат фізіка-матэматычных навук (1961). З 1967 года – загадчык сектара, з 1987 года – дырэктар Фізіка-тэхнічнага інстытута. У 1970 годзе Жарэс Алфёраў абараніў доктарскую дысертацыю, падагульніў новы этап даследаванняў гетэрапераходаў у паўправадніках і атрымаў ступень доктара фізіка-матэматычных навук.
У 1972 годзе Жарэс Алфёраў – прафесар, а праз год – загадчык кафедры оптаэлектронікі Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага электратэхнічнага ўніверсітэта. З 1987 па май 2003 гг. – дырэктар фізіка-тэхнічнага інстытута імя А. Ф. Іофе. 3 1989 года – старшыня Прэзідыума Санкт-Пецярбургскага навуковага цэнтра, з 1990 года – віцэ-прэзідэнт Расійскай АН. З 1988 года – дэкан фізіка-тэхнічнага факультэта Санкт-Пецярбургскага політэхнічнага ўніверсітэта.
У 1990–1991 гг. – віцэ-прэзідэнт АН СССР, старшыня Прэзідыума Ленінградскага навуковага цэнтра. З 2003 года – старшыня Навукова-адукацыйнага комплексу «Санкт-Пецярбургскі фізіка-тэхнічны навукова-адукацыйны цэнтр» Расійскай АН.
Быў галоўным рэдактарам часопіса «Фізіка і тэхніка паўправаднікоў», членам рэдакцыйнай калегіі часопіса «Паверхня: фізіка, хімія, механіка», членам рэдакцыйнай калегіі часопіса «Навука і жыццё». Быў членам праўлення таварыства «Веды» РСФСР.
У 1972 годзе Жарэс Іванавіч быў удастоены Ленінскай прэміі, у 1978 годзе – прэміі «Еўрафізіка» (Х'юлет-Пакардаўская прэмія), у 1984 годзе – Дзяржаўнай прэміі СССР, у 1989 годзе – прэміі імя А. П. Карпінскага, у 1996 годзе – прэміі імя А. Ф. Іофе, у 1999 годзе – Дзямідаўскай прэміі. У 2000 годзе Жарэсу Алфёраву сумесна з амерыканскімі вучонымі Гербертам Крэмерам і Джэкам Кілбі была прысуджана Нобелеўская прэмія па фізіцы за распрацоўкі ў галіне сучасных інфармацыйных тэхналогій («за даследаванне паўправадніковых гетэраструктур, лазерныя дыёды і звышхуткія транзістары»), таксама ў 2000 годзе ён удастоены прэміі Ніка Халан'яка, у 2001 годзе – Дзяржаўнай прэміі Расійскай Федэрацыі ў галіне навукі і тэхнікі, прэміі Кіёта і прэміі У. І. Вярнадскага, у 2005 годзе – прэміі «Глабальная энергія», у 2013 годзе – Міжнароднай прэміі Карла Бойэра.
Узнагароджаны ордэнамі Леніна, «За заслугі перад Айчынай» I, II, III, IV ступеняў, «Знак Пашаны», Працоўнага Чырвонага Сцяга, Кастрычніцкай рэвалюцыі, Францыска Скарыны, Дружбы народаў, князя Яраслава Мудрага V ступені, Аляксандра Неўскага, залатымі медалямі імя А. С. Папова, імя Нізамі Гянджэві, залатым медалём SPIE, медалямі Сцюарта Балантайна, Генрыха Вэлкера, «За ўклад у развіццё нананавукі і нанатэхналогій».
Жарэс Іванавіч Алфёраў – заслужаны энергетык Расійскай Федэрацыі, Ганаровы доктар Санкт-Пецярбургскага гуманітарнага ўніверсітэта прафсаюзаў, Ганаровы прафесар Маскоўскага фізіка-тэхнічнага інстытута, Ганаровы доктар Расійска-Армянскага (Славянскага) універсітэта, Ганаровы грамадзянін Санкт-Пецярбурга, Ганаровы грамадзянін г. Мінска, Ганаровы грамадзянін г. Віцебска, Ганаровы грамадзянін Чашніцкага раёна.
Памёр Жарэс Іванавіч 1 сакавіка 2019 года.
Яго імем названы астэроід. Імя Ж. І. Алфёрава носяць гімназія № 42 г. Мінска, гімназія № 1 г. Віцебска, сярэдняя агульнаадукацыйная школа № 2 г. Турынска. 16 красавіка 2019 года ў Санкт-Пецярбургу адкрылі помнік Ж. І. Алфёраву. Помнік устаноўлены ў холе Санкт-Пецярбургскага Нацыянальнага даследчага акадэмічнага ўніверсітэта Расійскай АН (30 жніўня 2019 года ўніверсітэту было прысвоена імя знакамітага фізіка). 25 красавіка 2019 года ў Паўночным (Арктычным) універсітэце імя М. В. Ламаносава ў г. Архангельск была адкрыта імянная аўдыторыя Жарэса Іванавіча Алфёрава.
ЛІТАРАТУРА
1. Александров, А. Наш земляк – Жорес Алферов / А. Александров // Вiцебскі рабочы. – 2005. – 1 студз. – С. 2.
2. Алферов, Ж. И. Сделай это ЛУЧше / Ж. И. Алферов ; беседовала Л. Безрукова // Советская Белоруссия. – 2012. – 29 марта. – С. I, IV.
3. Алфёраў Жарэс Іванавіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск : БелЭн, 1996. – Т. 1 : А–Аршын. – С. 271.
4. Алфёраў Жарэс Іванавіч // Памяць: Віцебск : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі : у 2 кн. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.] ; склад. А. І. Мацяюн ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : БелЭн, 2003. – Кн. 2. – С. 522–523.
5. Алферов Жорес Иванович // Почетные граждане белорусских городов : биографический справочник / Б. Д. Долготович. – Минск : Беларусь, 2008. – С. 52–53.
6. Алферов Жорес Иванович // Ученые-уроженцы Витебщины – для инновационной Беларуси / А. В. Русецкий, Н. К. Толочко. – Витебск : ВГУ им. П. М. Машерова, 2007. – С. 15–19.
7. Алфёров Жорес Иванович // Регионы Беларуси : энциклопедия : в 7 т. / редкол.: Т. В. Белова [и др.]. – Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 2010. – Т. 2 : Витебская область : в 2 кн. – Кн. 1. – С. 15.
8. Бегунова, Е. «А сердцем я, конечно, в Беларуси...» / Е. Бегунова // Рэспубліка. – 2011. – 14 чэрв. – С. 4.
9. Бондарава, Т. «Быў бы рады вучыцца ў такой школе...» / Т. Бондарава // Настаўніцкая газета. – 2019. – 15 чэрв. – С. 6.
10. Васьков, Н. Нобелевский лауреат, рожденный Витебщиной / Н. Васьков // Рэспублiка. – 2000. – 31 кастр. – С. 7.
11. Вихров, А. Жорес Алферов, нобелевский лауреат – наш земляк / А. Вихров // Вiцебскі рабочы. – 2000. – 14 кастр. – С. 1.
12. Волкова, Л. Приоритеты – наука и образование / Л. Волкова // Віцьбічы = Витьбичи. – 2015. – 27 авг. – С. 4.
13. Дергач, И. Жизнь как история века / И. Дергач // Народная газета. – 2010. – 18 сак. – С. VII.
14. Дергач, И. Школа Алферова / И. Дергач // Народная газета. – 2010. – 13 сак. – С. 1, 4.
15. Дорофеева, И. Славный сын земли белорусской / И. Дорофеева // Вести ВГТУ (Витебск). – 2007. – № 12 (нояб.). – С. 1–2.
16. Дроздова, Н. Имя в науке / Н. Дроздова // Віцьбічы = Витьбичи. – 2010. – 16 марта. – С. 1.
17. Дроздова, Н. Я. Увековечен на Земле и космосе / Н. Я. Дроздова // Віцьбічы = Витьбичи. – 2020. – 14 марта. – С. 5.
18. Емельяненков, А. Таким он парнем был: 15 марта Жоресу Алферову исполнилось бы 90 / А. Емельяненков, Л. Радзиевская // СБ. Беларусь сегодня. – 2020. – 12 марта. – С. VI. – (Прил.: Союз. Беларусь. Россия).
19. Жорес Алферов // Віцебскі рабочы. – 2012. – 9 жн. – С. 14.
20. Жорес Алферов // Нобелевские лауреаты с белорусскими корнями / Э. Г. Иоффе, Ж. Э. Мазец. – Минск : Беларусь, 2008. – С. 36–64.
21. Иоффе, Э. Г. Жорес Алферов / Э. Г. Иоффе // Нёман. – 2020. – № 3. – С. 129–140.
22. Кавалевский, С. Жорес Алферов – Почетный гражданин Витебска / С. Кавалевский // Народнае слова. – 2003. – 13 верас. – С. 2.
23. Кравцова, О. Ученый с мировым именем – в ранге почетного гражданина / О. Кравцова // Вiцебскі рабочы. – 2003. – 18 верас. – С. 2.
24. Краснова, Ю. Физика – любовь на всю жизнь / Ю. Краснова // Витебский проспект. – 2012. – 23 авг. – С. 5.
25. Крупица, Н. Присвоено имя Жореса Алферова / Н. Крупица // Віцьбічы = Витьбичи. – 2019. – 1 июня. – С. 8.
26. Мишурный, А. Жорес Алферов. Человек. Ученый. Гражданин / А. Мишурный // Віцебскі рабочы. – 2001. – 8 лют. – С. 1–2.
27. Мяснікоў, А. Ф. Вернасць прызванню і справе: штрыхі да партрэта лаўрэата Нобелеўскай прэміі Жарэса Алфёрава / А. Ф. Мяснікоў // Беларуская думка. – 2010. – № 5. – С. 98–101.
28. Подлипский, А. Витебские корни нобелевского лауреата / А. Подлипский // Народнае слова. – 2004. – 13 крас. – С. 5.
29. Позойский, С. В. Ученые-физики – уроженцы Витебщины / С. В. Позойский // Фiзiка: праблемы выкладання. – 2005. – № 5 (46). – С. 10–12.
30. Сауліч, У. «Беларусь, любоў мая...» / У. Сауліч // Беларуская думка. – 2007. – № 2. – С. 64–69.
31. Телятко, Е. «Человек-легенда» на родной земле / Е. Телятко // Витебские вести. – 2015. – 25 авг. – С. 3.
32. Торбина, И. Жоресу Алфёрову – 85! / И. Торбина // Чырвоны прамень (Чашнікі). – 2015. – 24 сак. – С. 2.
33. Торбина, И. На встречи с Алферовым шли семьями / И. Торбина // Віцьбічы = Витьбичи. – 2019. – 19 окт. – С. 7.
34. У Жореса Алферова – юбилей / подгот. Д. Конохов // Віцьбічы = Витьбичи. – 2015. – 17 марта. – С. 2.
35. Шевко, А. Жорес Алферов: «Я – часть белорусской науки» / А. Шевко // Сельская газета. – 2014. – 25 янв. – С. 3.
СПАСЫЛКІ
Жорес Алферов стал почетным гражданином Чашникского района
Жорес Алфёров: флагман отечественной электроники
Почетный член Академии наук Республики Татарстан Алферов Жорес Иванович
Санкт-Петербургский государственный электротехнический университет (ЛЭТИ) – Алфёров Жорес Иванович
Тульский государственный педагогический университет им. Л. Н. Толстого – Алфёров Жорес Иванович
Гродненский государственный университет имени Янки Купалы – Алфёров Жорес Иванович
Жорес Алфёров. История нобелевского лауреата с витебскими корнями
