Ластоўскі Вацлаў Юстынавіч нарадзіўся 8 лістапада 1883 года ў засценку Калеснікі Дзісенскага павета (зараз Глыбоцкі раён) Віленскай губерні. Беларускі грамадска-палітычны дзеяч, гісторык, філолаг, этнограф, публіцыст, пісьменнік, літаратуразнаўца. Член-карэспандэнт Украінскай акадэміі грамадазнаўства ў Празе (1926), акадэмік АН Беларусі (1928).

У 1902 г. уступіў у Польскую сацыялістычную партыю ў Літве. У 1904–1905 гг. у Пецярбургу, слухаў лекцыі ва ўніверсітэце. 3 1906 г. у Рызе, дзе займаўся самаадукацыяй, далучыўся да мясцовага беларускага нацыянальна-культурнага руху. У 1906–1908 гг. член Беларускай сацыялістычнай грамады. 3 сакавіка 1909 г. у Вільні. У 1909–1914 гг. рэдакцыйны сакратар «Нашай Нівы». Рэдагаваў часопіс «Саха» (1912), «Беларускі сцяг» (1922), газету «Гоман» (1916–1917).

Выступіў ініцыятарам шырокай дыскусіі пра шляхі развіцця, творчы метад, кірунак і стыль беларускай літаратуры, у якой прынялі ўдзел Я. Купала, М. Гарэцкі, Л. Гмырак. У час 1-й сусветнай вайны застаўся ў Вільні. У студзені 1915 г. разам з В. Святаполк-Мірскім і А. Луцкевічамі падпісаў зварот да нямецкіх акупацыйных улад аб выданні беларускіх газет. Быў фактычным уладальнікам віленскай «Беларускай кнігарні» і Беларускага выдавецкага таварыства Ластоўскага, курыраваў выданне школьных падручнікаў, сам удзельнічаў у іх напісанні. Уваходзіў у кіраўніцтва партыі «Хрысціянская злучнасць» (1915). Адзін з аўтараў «Мемарандума прадстаўнікоў Беларусі», у якім адстойваў права беларускага народа на нацыянальна-дзяржаўнае развіццё і які быў прадстаўлены на міжнароднай канферэнцыі ў Лазане (Швейцарыя, 1916).

У 1918–1919 гг. член Віленскай беларускай рады, з сакавіка 1918 г. член Рады Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР). Удзельнічаў у абвяшчэнні 25 сакавіка 1918 г. незалежнасці БНР. У лістападзе 1918 г. увайшоў у склад Літоўскай Тарыбы. У канцы 1918 г. узначаліў Беларускае прадстаўніцтва пры Літоўскай Тарыбе, потым быў беларускім аташэ пры літоўскім пасольстве ў Берліне. 3 1919 г. член Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў (БПС-Р). Яе прыхільнікі ў снежні 1919 г. стварылі родную Раду Беларускай Народнай Рэспублікі, у якой Ластоўскі ўзначаліў Кабінет Міністраў.

17 снежня 1919 года арыштаваны польскімі акупацыйнымі ўладамі. Вызвалены ў лютым 1920 г., пераехаў у Рыгу, потым у Коўна. Разам з Т. Грыбам, К. Дуж-Душэўскім, А. Цвікевічам і інш. увайшоў у Камітэт загранічных груп Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў. Удзельнічаў у арганізацыі партызанскага руху супраць польскіх акупантаў. Пасля падпісання папярэдніх умоў міру паміж Савецкай Расіяй і Польшчай (кастрычнік, 1920) у афіцыйным пасланні мірнай канферэнцыі ў Парыжы прасіў краіны Антанты аказаць дапамогу ўраду БНР.

20 кастрычніка 1920 года на беларускай канферэнцыі ў Рызе пад кіраўніцтвам Ластоўскага створаны блок беларускіх партый для барацьбы супраць Савецкай улады і польскай акупацыі за незалежную і непадзельную Беларусь. У сувязі з разыходжаннямі па пытаннях тактыкі Камітэта замежных груп і ЦК БПС-Р (П. Бадунова, Я. Мамонька) на з'ездзе БПС-Р у Мінску ў снежні 1920 г. выключаны з партыі беларускіх эсэраў, якія на савецкай тэрыторыі ў гэты час падтрымлівалі савецкую ўладу. Удзельнік Першай Усебеларускай канферэнцыі ў Празе (верасень, 1921), якая прызнала ўрад Ластоўскага адзіным законным беларускім урадам.

У 1920–1923 гг. з дыпламатычнымі місіямі наведаў Бельгію, Германію, Ватыкан, Італію, Чэхаславакію, Францыю, Швейцарыю інш., выступаў за правы беларускага народа, асабліва ў Заходняй Беларусі. 20 красавіка 1923 года падаў у адстаўку з пасады прэм'ер-міністра.

Працаваў у Міністэрстве беларускіх спраў у Літве, выдаваў часопіс «Крывіч» (1923–1927), надрукаваў некалькі падручнікаў. Узначальваў «Камітэт 400-летняга юбілею беларускага друку: 1525–1925» (разам з Дуж-Душэўскім, А. Ружанцовым). Быў старшынёй Сувязі нацыянальна-дзяржаўнага вызвалення Беларусі, ад імя якой выступаў за выкарыстанне беларускай мовы ў богаслужэннях. Запрошаны Інбелкультам на акадэмічную канферэнцыю па рэформе беларускага правапісу і азбукі (лістапад, 1926), на якой абраны старшынёй Графічнай камісіі і выступіў прыхільнікам кірылічнага шрыфту. Пад націскам неспрыяльных абставін (літоўскі ўрад адмовіўся фінансаваць выданне «Крывіча» і Бел. Цэнтр у Коўне, палітычны пераварот 17 снежня 1926 года у Літве) у красавіку 1927 года пераехаў у БССР.

Працаваў дырэктарам Беларускага дзяржаўнага музея, загадчыкам кафедры этнаграфіі пры Інбелкульце. 3 1927 г. правадзейны член Інбелкульта, акадэмік (1928) і неадменны сакратар Беларускай АН (1928–1929). Рэдагаваў «Працы кафедры этнаграфіі», працаваў у «Камісіі жывой беларускай мовы», уваходзіў у «Камісію па ахове помнікаў старасветчыны ў БССР». Арганізоўваў этнаграфічныя экспедыцыі ў розныя рэгіёны Беларусі, у час адной з іх знойдзены Крыж Ефрасінні Полацкай. Пастановамі СНК БССР 20 лістапада 1929 года вызвалены з пасады неадменнага сакратара Беларускай АН, 6 снежня 1930 года пазбаўлены звання акадэміка. Фармальнай прычынай стала публікацыя артыкула Я. Станкевіча «Дыспалаталізацыя ў беларускай мове» (1928) у «Запісках аддзела гуманітарных навук», выдадзеных Інбелкультам.

21 ліпеня 1930 года арыштаваны Томскім ДПУ па справе «Саюза вызвалення Беларусі». Утрымліваўся ў турмах Масквы і Мінска. Пастановай Калегіі АДПУ СССР 10 красавіка1931 года высланы на 5 гадоў у Саратаў. Працаваў загадчыкам аддзела рэдкіх рукапісаў бібліятэкі Саратаўскага ўніверсітэта. Паўторна арыштаваны 20 жніўня 1937 года. Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР. 23 студзеня 1938 года «як агент польскай разведкі і ўдзельнік нацыянал-фашысцкай арганізацыі» прыгавораны да расстрэлу. Па 1-м прыгаворы рэабілітаваны ў 1988 г., па 2-м – у 1958 г.

Друкаваўся з 1909 г. (псеўд Власт, Юры Верашчака, Арцем Музыка, Сваяк, Пагашчанін, Ю. Сулімскі інш.). У навуковай працы «Кароткая гісторыя Беларусі» (1910, перавыданне 1992) канцэптуальна абагульніў вядомыя факты пра мінулае Беларусі з погляду ўласна-нацыянальнай гісторыі (падзеі даведзены да 1905 г.). У «Нашай Ніве» ў рубрыцы «3 нашай мінуўшчыны» і ў газеце «Гоман» змясціў шэраг артыкулаў па гісторыі Беларусі. Некаторыя з іх склалі асобнае выданне «Калісь і цяпер: Гістарычна-грамадзянскія нарысы» (Вільня, 1918). У пач. 1920-х гг. працаваў над «Нарысамі беларускай гісторыі», якія па сутнасці ўяўляюць сабой першую беларускую энцыклапедыю гісторыі Беларусі і складзены з розных тэрмінаў і паняццяў з беларускай мінуўшчыны (машынапісны экзэмпляр захоўваецца ў Аддзеле рукапісаў Цэнтральнай навуковай бібліятэкі АН Літвы).

Даследаваў старажытнабеларускую літаратуру, гісторыю і паходжанне назвы Беларусь. Аўтар гістарычнай аповесці «Лабірынты» (1923), сцэнічнага эпізода з жыцця Ф. Скарыны («Адзінокі», 1923). Апрацоўваў гістарычныя легенды. Выдаў «Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік» (Коўна, 1924), які акрамя асноўнага лексічнага масіву ўключаў руска-беларускі слоўнік асабовых імён «Крыўскі (беларускі) іменьнік»; слоўнік тэрмінаў арніталагічных «Назовы птахаў» і батанічных – «Іменьнік расьцін»; слоўнік беларускай вайсковай тэрміналогіі «Вайсковая каманда». У 1925 г. апублікаваў «Летапісца Вялікага княства Літоўскага і Жамойцкага» паводле спісу Рачынскага. Аўтар «Гісторыі беларускай (крыўскай) кнігі» (1926), якая ўяўляе сабой агляд «звыш 1000 важнейшых рукапісных кніг, грамат, старадрукаваных кніг з пачатку зараджэння беларускага пісьма (X ст.) аж да XIX ст.».

Пасля пераезду ў БССР апрацаваў разам з М. Шчакаціхіным «Праваднік па аддзеле сучаснага беларускага малярства і разьбярства» (1929), распачаў вялікую працу «Матэрыяльная культура Беларусі», якая ахоплівала перыяд ад XVI да XX ст.

Аўтар апавяданняў, артыкулаў пра С. Палуяна, П. Багрыма, Ц. Бычкоўскага, К. Каліноўскага, В. Цяпінскага і інш., успамінаў пра М. Багдановіча, Я. Купалу, «нашаніўскі перыяд». Перакладаў з рускай (А. Талстой), англійскай (Р. Кіплінг), польскай (Э. Ажэшка, А. Валодзьскі, К. Тэтмаер), дацкай (Х. К. Андэрсен) і інш. моў.

Дакументы і матэрыялы з архіва Ластоўскага захоўваюцца ў Вільнюсе, Маскве, Мінску, Саратаве.

У 1927 г., паверыўшы ў лібералізацыю Савецкай Беларусі, вяртаецца на радзіму, дзе некаторы час працуе дырэктарам дзяржаўнага музея БССР. Ад 1928 г. В. Ластоўскі неадменны сакратар і акадэмік АН БССР.

18 ліпеня 1930 года Ластоўскага арыштоўваюць, а ў яго кватэры супрацоўнікамі Дзяржаўнага палітычнага ўпраўлення быў праведзены вобыск. З бібліятэкі забралі шмат рукапісаў.

Акадэміка Ластоўскага саслалі ў Саратаў. 23 студзеня 1938 года Ваенная калегія Вярхоўнага суда СССР прыгаварыла Вацлава Ластоўскага да расстрэлу.

ЛІТАРАТУРА

1. Брацук, Б. Вяртанне Вацлава Ластоўскага : (паводле матэрыялаў беларускіх даследчыкаў) / Б. Брацук // Краязнаўчая газета. – 2008. – № 40 (кастр.). – С. 2.

2. Бярозка, У. З кагорты адраджэнцаў / У. Бярозка // Віцебскі рабочы. – 1998. – 6 лістап. – С. 8.

3. Васючэнка, П. В. Мастацкія адкрыцці Вацлава Ластоўскага на фоне сусветнай літаратуры / П. В. Васючэнка // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия А, Гуманитарные науки. – 2008. – № 7. – С. 145–148.

4. Васючэнка, П. Захоплены Лабірынтам / П. Васючэнка // Роднае слова. – 2008. – № 11. – С. 3–6.

5. Вацлаў Ластоўскі (1883–1938): гісторык, публіцыст, палітык // Сто асоб беларускай гісторыі : гістарычныя партрэты / А. Мяснікоў. – Мінск : Литература и Искусство, 2008. – С. 172–175.

6. Вацлаў Ластоўскі // Беларускія пісьменнікі (1917–1990) : даведнік / [склад. А. К. Гардзіцкі]. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1994. – С. 327–328.

7. Весялуха, Н. Дзеля пані Гісторыі / Н. Весялуха // Літаратура і мастацтва. – 2012. – 31 жн. – С. 14.

8. Гурская, А. Сцяжынамі лёсу «неадменнага сакратара адраджэння» / А. Гурская // Роднае слова. – 2003. – № 10. – С. 6–10.

9. Далідовіч, Г. І ён быў са светачам... / Г. Далідовіч // Краязнаўчая газета. – 2003. – № 14 (лістап.). – С. 3, 7.

10. Дзісенскі энцыклапедыст – Вацлаў Ластоўскі // Мастацкая культура Віцебскага Паазер'я: ад старажытнасці да пачатку ХХ стагоддзя / А. У. Русецкі, Ю. А. Русецкі. – Мінск : БелЭн, 2005. – С. 277–286.

11. Зміцер, Л. Слаўны сын глыбоцкай зямлі / З. Лупач // Вольнае Глыбокае. – 2013. – 14 лістап. – С. 4.

12. Канапелька, А. Вацлаў Ластоўскі / А. Канапелька // Народнае слова. – 1999. – 6 лют. – С. 4.

13. Конан, У. М. Парадоксы эстэтыкі Вацлава Ластоўскага: традыцыі і мадэрнізм / У. М. Конан // Весці БДПУ. Серыя 2. – 2008. – № 4. – С. 86–89.

14. Мароз, К. Па еўрапейскіх мерках / К. Мароз // Літаратура і мастацтва. – 2005. – 15 крас. – С. 6.

15. Навасельцава, Г. В. Мастацкі гістарызм у прозе Вацлава Ластоўскага / Г. В. Навасельцава // Вестник Полоцкого государственного университета. Серия А, Гуманитарные науки. – 2008. – № 7. – С. 149–153.

16. Пазняк, А. Вацлаў Ластоўскі / А. Пазняк // Голас Сенненшчыны. – 2002. – 19 лістап. – С. 3.

17. Паўлавец, Д. «Я роднае мовы не кіну ў нядолі»: да 130-годдзя з дня нараджэння Вацлава Ластоўскага / Д. Паўлавец // Роднае слова. – 2013. – № 11. – С. 25–28.

18. Саверчанка, І. Акадэмік. Штрыхі да творчага партрэта Вацлава Ластоўскага / І. Саверчанка // Дзеяслоў. – 2016. – № 4. – С. 264–270.

19. Снапкоўская, С. В. Багач: духоўны патэнцыял беларускай культуры / С. В. Снапкоўская // Весці БДПУ. Серыя 2. – 2008. – № 4. – С. 81.

20. Тарас, А. Вацлаў Ластоўскі. Вяшчун крывіцкай культуры / А. Тарас. – Мінск : Харвест, 2013. – 64 с. – (100 выдатных дзеячаў беларускай культуры).

21. Шамякіна, Т. «Лабірынты» Вацлава Ластоўскага і навуковыя пошукі XX–XXI стагоддзяў / Т. Шамякіна // Маладосць. – 2008. – № 10. – С. 103–110.

22. Янушкевіч, Я. Вацлаў Ластоўскі з Калеснікава між Мнютай і Аутай / Я. Янушкевіч // Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Глыбоцкага раёна / рэдкал.: Б. І. Сачанка [і інш.] ; мастак А. М. Хількевіч. – Мінск : БелЭн імя П. Броўкі, 1995. – С. 118–120.

23. Янушкевіч, Я. Неадменны сакратар Адраджэння. Вацлаў Ластоўскі / Я. Янушкевіч. – Мінск : Навука і тэхніка, 1995. – 68 с. – (Нашы славутыя землякі).