Мёрскі раён. Легенды і паданні

Подробности

Створана 31.08.2017 07:26

Адноўлена 02.09.2020 09:21

Легенда пра Мёры

Тут некалі жыў чалавек адзін, яўрэй. Звалі яго Меер. Талковы надзіва. Меў не толькі карчомку, але і сваю зямлю, якую апрацоўваў амаль што ўсю сам. Калі і наймаў работніка, то на які тыдзень. Атаясамліваў працу з сумленнем, так і гаварыў: «Той вясковец сумленны, які многа працуе. Калі чалавек многа працуе, то ён мае свае грошы, а не чужыя. Яму красці не выпадае, бо сумленнае імя даражэй за ўсё на свеце. Лайдаку ды гультаю – тым законы не пісаны, яны што хочуць, тое і робяць, бо сумлення няма...»

Людзі, якія блізка не ведалі Меера, здзіўляліся:

–  Бачыш ты, як чалавек хораша разважае... А пра яўрэяў жа такое плятуць, што толькі слухай...

Але не пашанцавала таму харошаму чалавеку ў жыцці.

Закахаўся Меер у дзяўчыну. Ведама ж, гэта была яўрэйка, бо на іншых ім не дазвалялася жаніцца. Усхадзіўся малады і да бацькі:

–  Тата, я жанюся.

–  Навошта табе зараз жаніцца? Ці ты ўжо такі стары?

–  Але ж я кахаю дзяўчыну...

–  Дык што, гэта прычына для таго, каб на ёй жаніцца?

–  А то як жа?

–  Ой, сыне, які ты яшчэ малады, неразумны. Хіба толькі па каханні ў наш час жэняцца? Паглядзі сабе яшчэ якую дзяўчыну. Куды спяшацца?

–  Але ж мне Франя падабаецца...

–  Франя? Так яе завуць? А ці не тая гэта лайдачка, што есці наварыць не ўмее і якую бацькі за любога гатовы замуж выпхнуць?

–  Тая, тая, але я ад свайго намеру не адступлюся.

–  Ну і дарэмна. Трэба добра прыглядзецца, перш чым такое рашэнне прымаць.

–  Я глядзеў, але лепшай за яе не заўважыў.

–  Ой, сыне, намучышся ты з ёю, праклінаць праклёнамі чорнымі будзеш той дзень, калі ўпершыню яе імя вымавіў.

–  Гэта ўжо, тата, мая справа.

–  Глядзі, станеш каяцца, але позна будзе, ніхто тады табе не дапаможа, нават я...

–  Усё вытрываю, тата, толькі дазвольце жаніцца.

– Жаніся, каб дурні не перавяліся. Мая справа цябе папярэдзіць, а твая – рашэнне прымаць... Табе, а не мне з ёю жыць.

Так вось і ажаніўся працавіты яўрэй на лайдачцы Франі. Бацькі ім крыху грошай далі, на першы час, крыху зямлі нарэзалі, і сталі маладыя жыць сваёй сям'ёй. Як ні цяжка, але затое самастойна, асобна.

Жонка старалася з усіх сіл дагадзіць мужу. Недасыпала, увесь час на нагах і на нагах. Меер не паспяваў у хаціну зайсці, а Франя ласкавым галаском ужо запрашала:

– Садзіся, мужу, за стол, еш, пакуль гарачае, бо, як пахалодае, не такое смачнае будзе.

– 3 тваіх рук, жонка, мне і халоднае смачнае, – адказваў задаволены гаспадар.

I гаспадыня задаволена, і муж таксама. Ядуць і пасміхваюцца. Меер часта думаў, што дарма ягоны стары на Франю благія словы гаварыў, бо яна самая што ні на ёсць увішная жонка. Другой такой пашукаць трэба, ды ці знойдзеш.

Потым гаспадыня стала толькі Меера за стол запрашаць, а сама адмаўлялася.

–  Садзіся поруч, – казаў ёй муж.

–  Не, мне не хочацца есці...

–  Дык ты ж таксама не ела.

–  А гаспадыні і есці неабавязкова. Стоячы ля печы, нанюхаешся, то і не надта хочацца.

–  Глядзі, бо пасля мяне не застанецца...

–  Еш на здароўе, не саромейся.

Так прайшоў не адзін дзень, не два, а можа, з месяц. Меер занепакоіўся і пабег да свайго старога.

–  Тата, растлумач, што тут да чаго. Не можа ж такога быць, каб чалавек гэтулькі часу не еў. Нешта тут не тое.

–  Не тое, сынку, не тое. Я цябе папярэджваў, але ты не прыслухаўся да маіх слоў, а зараз ужо позна...

–  Чаму?

–  Таму што жонка твая...

–  Што, тата?

–  Яна нячысцікам запрадалася. Меер ажно аслупянеў.

–  Не, не паверу. Не паверу, тата...

–  А ты і не вер, ты правер, сынку, тады і пераканаешся.

Прыбіты горам пайшоў ад бацькі сын. Прысунуўся дамоў і, адмовіўшыся ад вячэры, заваліўся на палок. Ляжыць, вочы заплюшчыўшы, і чакае, калі жонка пойдзе куды, каб за ёю кіраваць і на месцы ўсё праверыць. Доўга давялося чакаць гаспадару. Ён ледзьве ўжо не заснуў, калі пачуў, як Франя ўстала і пачала ціхенька прабірацца да дзвярэй. Меер счакаў пару хвілін і выйшаў з хаты. Бачыць, Франя ўжо далекавата па сцяжынцы джгае. Ён прыпусціў за ёй, і тут, нібы назло, месяц выпаўз на неба і лянотна пазіраў на тое, што рабілася ў гэты позні час на зямлі. Ні воблачка, ні ветрыку не было, таму спадзявацца на тое, што прыцямнее, не даводзілася. Меер цяпер прабіраўся па кустоўі, пад нагамі нешта трашчала, вішчэла, хлюпала. На шчасце, Франя спяшалася і не азіралася, а можа, была ўпэўнена ў тым, што нікому ў галаву не прыйдзе сачыць за ёй. Бегала ж да гэтага колькі начэй – і нічога.

Яна ішла па сцяжынцы, а Меер усё меркаваў, куды завядзе яго жонка. I тут нібы нечым цюкнула па галаве – ідзе да могілак. I хоць Франя яшчэ і не паварочвала ў той бок, гаспадар быў цвёрда ўпэўнены ў сваёй здагадцы. Цяпер яго цікавіла зусім іншае – што яна там забылася, што збіраецца там рабіць?

Франя крута заламала напрасткі да могілак. Мееру цяпер было значна цяжэй сачыць, бо яна крочыла праз адкрытае поле. Але неяк дзе за кустоўем, дзе за травою муж прабіраўся за жанчынай.

Нарэшце яна падышла да могілак і спынілася. Зусім непадалёку ад яе ў роснай траве ляжаў Меер. Хвілін пару было ціха, і раптам закрычала сава, ды так голасна, так жахліва, як ніколі не крычала б у лесе. Меер ажно ўстрапянуўся, так яго прабраў да самых касцей той крык. Потым крык паўтарыўся і зашумеў вецер. То яго не было, а то нечакана ўсхадзіўся. Яшчэ праз пару імгненняў на могілкі пачалі злятацца сарокі і крумкачы. Іх набралася столькі, што ў цемры дрэвы і кусты здаваліся нейкімі жудаснымі прывідамі ад птушак, што паселі на іх. Муж падумаў, што гэта ўжо ўсё, але памыліўся. Неўзабаве пачуліся прыцішаныя галасы, і Франя ўзрадавана падалася насустрач ім. Меер не вылазіў са сваёй схованкі, бо перад ім і так усё было як на далоні. Жонка вярнулася да старога, дуплаватага дрэва не адна, а з двума мужыкамі, якія неслі на плячах... рыдлёўкі. Падышлі да дрэва і селі пад ім. Да Меера выразна даносіліся галасы.

–  Што гэта вы сёння прыпазніліся? – пацікавілася жонка.

– Ды мае доўга не засыналі. Усё пра страхі вялі размову, таму і я вымушаны быў дома заставацца.

–  А ты? – запыталася яна ў другога хаўрусніка.

– На мяне таксама жонка скрыва паглядае, баюся, каб чаго не западозрыла. Іначай давядзецца нешта рабіць...

–  Што рабіць? – спыталася Франя.

–  Якая ж ты нездагадлівая...

–  Чаму гэта?

–  Ды таму...

–  Не гарачыся, дай я ёй растлумачу, – умяшаўся першы хаўруснік, – бо вы яшчэ спрачацца тут пачняце. Разумееш, Франя, калі жонкі нашыя ці твой муж даведаюцца пра тое, чым мы займаемся па начах, то яны ж паспрабуюць што?..

–   Што?.. – адгукнулася, не падумаўшы нават, Франя.

–  Яны паспрабуюць ці прасачыць за намі, ці расказаць пра ўсё людзям. I тады нашая таямніца ўжо не будзе таямніцай. Нас пачнуць праследаваць, а то могуць і смерцю пакараць.

–  Смерцю?

–  А то... Хто ж нам такое даруе?..

Меер нецярпліва паварушыўся на месцы і зноў стаіўся.

Яму карцела хутчэй даведацца, чым жа зоймуцца гэтыя злыдні на могілках.

– Добра, хопіць вам пра гэтыя страхі, а то Франю так напалохалі, што яна баіцца і павярнуцца.

– Не баюся, – ляскаючы зубамі, прамовіла тая, – тым болей што мой Меер нічога не заўважае.

–  Баран ён, твой Меер, другі даўно пра ўсё даведаўся б.

–  Яму ж горай і было б...

– Давайце за справу брацца, няма чаго час дарма бавіць. Хутка і трэція пеўні прагарлаюць, а нам тады трэба разбягацца. Сёння на суседніх могілках пахавалі маладую дзяўчыну. Так ужо хораша апранулі, так ужо прыгожа, нібыта пад шлюб яе вялі.

– А ў нашым маёнтку пан памёр, дык адных пярсцёнкаў, можа, з дзесятак на рукі насунулі... Грошай у манетах многа насыпалі прама ў труну... Вось дзе пажывіцца можна...

Франя маўчала, бо Меер не чуў яе голасу.

–  А ты чаго маўчыш? – звярнуліся да яе хаўруснікі.

– У нас на гэтым тыдні ніхто не памёр, а на мінулым пахавалі старога аднаго, але ён жыў як жабрак... Там калі і раскапаем, дык нічога добрага не знойдзем.

– То пайшлі да нас на могілкі.

– Туды, дзе пан? – азвалася першай Франя.

– Так, тую дзяўчыну мы потым адкапаем і распранём. Самае галоўнае, каб з панам нас хто-небудзь не апярэдзіў...

– Так гаворыш, быццам бы ўсе толькі гэтым і займаюцца.

–  Чым?

–  Ды тым жа, чым і мы.

Хаўруснікі рушылі да суседняга паселішча, а Меер, ні жывы ні мёртвы, падаўся дамоў. Збаяўся чалавек у гэтую ноч далей ісці за імі, бо зразумеў, што зласліўцы ні перад чым не спыняцца.

Дома ён лёг на палок і стаў чакаць Франю. Тым часам пракукарэкалі трэція пеўні, і за акном пачало шарэць. Меер ажно закалаціўся ад прадчування хуткай сустрэчы з Франяй. I сапраўды, неўзабаве рыпнулі дзверы і на парозе з'явілася яна. Пастаяла імгненне, паглядзела на мужа і шуснула за печ. Адтуль адразу пачуўся храп. Мееру было страшна і брыдка. Як жыць далей з такой пачварай, якая рабуе магілы, нічым не грэбуе?.. Не стрываў, устаў і выйшаў на падворак, каб заняцца якой справай. Калупаецца ля карчомкі і думае, што ж далей рабіць, як быць. Не надта і за парадай да каго звернешся, бо калі людзі пра ўсё даведаюцца... Да бацькі ісці зноў жа не выпадала. Стары ўсё правільна гаварыў, нібы прадчуваў сваім сэрцам бяду, але ж сын не паслухаўся – упёрся на сваім. Вось цяпер і маеш! Доўга тупаў па падворку Меер, пакуль яго не паклікала Франя:

– Мужу, хадзі, снедаць час прыспеў... Хадзі, бо згаладаешся...

Як пачуў яе голас гаспадар, дык яму яшчэ горай на душы зрабілася. Але тут яму нібы нехта шапнуў на вуха: «Чалавеча, даведайся, куды яны тое дабро ды каштоўнасці зносяць».

Сеў за стол Меер. Жонка завіхаецца, нешта гаворыць, а ў яго перад вачыма твары мерцвякоў стаяць, тое, як іх рабуюць. Неяк сербануў пару лыжак Меер і, спаслаўшыся на тое, што з раніцы не надта хочацца есці, падаўся з-за стала. Пайшоў у вёску, а там людзі адзін аднаму страшную навіну перадаюць, што нехта магілу старога памешчыка раскапаў, цела з дамавіны выкінуў, а ўсё каштоўнае, што там было, забраў...

Адышоўся ад іх Меер, бо балюча было такое чуць, тым болей што сам заўсёды зарабляў толькі сумленнай, чэснай працай.

На наступную ноч гаспадар зноў пайшоў за Франяй. Па яе слядах датэпаў да суседніх могілак і там падслухаў, як хаўруснікі дамаўляліся перахаваць дабро. Цяпер Меер вырашыў і надалей сачыць за рабаўнікамі. А тыя дасталі каштоўнасці і грошы і пайшлі.

Ішлі доўга, увесь час азіраліся, спыняліся. Дзеля такой адказнай справы нават не пайшлі рабаваць новую магілу і крочылі толькі ў ім адным вядомым накірунку.

Меер сунуўся за імі. Баяўся – гэта не тое слова, ён яшчэ і азіраўся, бо аднаго з хаўруснікаў, як пазней аказалася, не было на могілках.

Нарэшце выйшлі на адкрытае поле, спыніліся і пачалі спрачацца. Пра што – Мееру не было чуваць. Пастаялі крыху і падаліся да двух вялізных камянёў, якія шэрымі, грувасткімі хацінамі ўзвышаліся непадалёку. Ля найбольшага сталі і хуценька ўзяліся капаць зямлю. Калі туды, у невялікую яміну, паклалі каштоўнасці і старанна іх замаскіравалі, то Меер пабег дамоў. Цяпер ён ведаў, дзе ляжаць каштоўнасці. Таямніцы болей не існавала.

Прыйшла Франя і лягла спаць, а гаспадар ніяк не мог супакоіцца. Цяпер яго хвалявала думка, дзе ж быў трэці хаўруснік.

Адказ на яе ён атрымаў ад вяскоўцаў, якія гаманілі, што сёння ноччу забілі аднаго пярэваратня, які адкопваў магілы. Тут ён зразумеў, чаму гэтак тэрмінова перахоўвала Франя з сябруком каштоўнасці, і вырашыў пазбавіцца і ад другога хаўрусніка сваёй жонкі. Але не для таго, каб завалодаць багаццем, не, у яго была іншая думка.

Падпільнаваў Меер таго селяніна, калі ён бег да могілак, і ўлупіў яму цурбалкам па галаве, той і сканаў на месцы. Тады падаўся да жонкі. Яна таксама крочыла да могілак.

–  Пайшлі, пайшлі, родненькая... Я цябе ўжо чакаю...

–  А ты... Ты чаго тут?

–  За табой сачу.

–  За мною сочыш?

–  Так.

–  I даўно?

–  Даўно, жоначка, даўно...

–  Дык ты пра ўсё ведаеш?

–  Ведаю, ведаю... Пайшлі туды, куды спяшалася... Франя крыху павагалася, а потым згадзілася. Відаць, вырашыла, што разам з хаўруснікам заб'юць мужа.

Але Меер не даў ёй дайсці да могілак, а прымусіў павярнуць да камянёў. Цяпер Франя зразумела, што і сапраўды яе чалавек пра ўсё ведаў.

Падышлі да камянёў, і Меер сурова прамовіў:

–  Тут твая і магілка... Затрэслася жонка.

–  Мужу, не трэба...

– Трэба было раней думаць, а зараз позна... – і ўдарыў нажом прама ёй у сэрца.

Меер яе закапаў недалёка ад камянёў. Потым і сам павесіўся. Адны гаварылі, што кахаў надта жонку, а другія, наадварот, што не мог такога сораму вынесці. Як бы там ні было, а грошы тыя, нарабаваныя, перадаў на будаўніцтва царквы. Каля яе яго і пахавалі, бо самазабойцаў нельга на могілкі везці.

Тыя камяні людзі Мееравымі звалі, а хто проста – Мееры. Сцвярджалі таксама, што маланкі білі толькі ў тыя валуны, пакуль іх не разбілі. Праз дзесяцігоддзі там местачкоўцы сталі хаціны стаўляць і назвалі паселішча Меёры, ці Міёры.

 

ЛІТАРАТУРА

1. Аўласевіч, І. Легенда аб з'яўленні вёскі Волкаўшчына / І. Аўласевіч //  Міёрскія навіны. –  2003. –  18 сак.

2. Бор // Азёры Беларусі ў легендах і паданнях / склад., запіс, апрац. А. М. Ненадаўца. – Мн., 2003. – С. 27–29.

3. Віцебшчына : назвы населеных пунктаў паводле легендаў і паданняў / склад., запіс, апрац. А.М. Ненадаўца. – Мн., 2000. – С. 241–248.

4. Высоцкі, В. З прадонняў часу / В. Высоцкі // Сцяг працы (Міёры). – 1994. – 15 студз.

5. Дрэва кахання : легенды, паданні, сказы /склад. А.І. Гурскі. – Мн., 1980. – С. 34–36.

6. Жучкевич, В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии / В. А. Жучкевич. – Мн., 1974. – С. 234.

7. Рогалёв, А. Мёры-Миоры / А. Рогалёв // 7 дней. – 1998. – 25 июля.

8. Тычка, Г. Падарожжа ў правінцыю / Г. Тычка // ЛІМ. – 1993. – 19 сак.