Францыск Скарына – беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар, мысліцель-гуманіст, асветнік, вучоны і пісьменнік эпохі адраджэння.

Нарадзіўся прыкладна ў 1490 годзе ў Полацку ў сям'і купца Лукі Скарыны. Пачатковую адукацыю атрымаў у Полацку і, верагодна, у Вільні. Вучыўся на філасофскім факультэце Кракаўскага ўніверсітэта, дзе атрымаў вучоную ступень бакалаўра філасофіі. У 1507–1511 гг., на думку даследчыкаў, працаваў і вучыўся ў Заходняй Еўропе. У 1512 годзе Скарына атрымаў ступень доктара медыцынскіх навук у адным з самых прэстыжных тагачасных універсітэтаў – Падуанскім. Меў таксама ступень доктара вольных навук. Пры матэрыяльнай падтрымцы віленскіх мецэнатаў Якуба Бабіча і Багдана Онькава ён стварыў у Празе першае ў гісторыі беларускае выдавецтва.

На працягу 1517–1519 гг. Ф. Скарына выдаў 23 кнігі Старога Запавету, аб'яднанага агульнай назвай «Библия руска, выложена доктором Франциском Скориною из славного града Полоцька, богу ко чти и людем посполитым к доброму научению».

Але, так і не ўстаноўлены прычыны, чаму Ф. Скарына прыпыніў сваю выдавецкую дзейнасць у Празе і пераехаў у Вільню, дзе, прыкладна, у 1552 годзе стварыў новае выдавецтва, абсталяваў друкарню. Там ён пракаментаваў і выпусціў на царкоўнаславянскай мове некалькі выданняў пад агульнай назвай «Малая падарожная кніжка», а ў 1525 годзе – «Апостала».

Адначасова Ф. Скарына служыў сакратаром і ўрачом у віленскага біскупа, разам з братам Іванам займаўся камерцыйнымі справамі.

Даследчыкі лічаць, што ў канцы 1520-х гадоў Францыск Скарына наведваў Маскву, дзе спрабаваў зацікавіць рускі ўрад кнігавыдавецкай справай. У 1530 годзе па запрашэнні прускага герцага Альбрэхта Гагенцолерна ён наведаў Кёнігсберг. Пасля чаго, у сярэдзіне 1530-х гадоў вярнуўся ў Вільню. Каля 1535 года Францыск Скарына жыў у Празе, дзе працаваў каралеўскім батанікам. Там ён і памёр, пакінуўшы спадчыну свайму сыну Сімяону.

Галоўнай крыніцай вывучэння грамадска-палітычных, маральных, этычных, філасоўскіх і педагагічных поглядаў і пазіцый беларускага асветніка і першадрукара з'яўляюцца прадмовы і пасляслоўі, напісаныя ім і змешчаныя ў кожнай з апублікаваных кніг.

У 1974 годзе ў Полацку быў усталяваны помнік знакамітаму земляку.

ЛІТАРАТУРА

1. Авдонина, Т. В. Франциск Скорина: личность белорусского просветителя в драматургии = Francisk Skorina: Personality of the Belarusian Enlightener in Drama / Т. В. Авдонина // Искусство и культура. – 2014. – № 1. – С. 69–80.

2. Агіевіч, У. Выданні Скарыны і каляндар / У. Агіевіч // Літаратура і мастацтва. – 2013. – 27 верас. – С. 12.

3. Агіевіч, У. Георгій Лукіч Скарына (доктар Францыск) і яго каляндар / У. Агіевіч // Звязда. – 2013. – 22 жн. – С. 4.

4. Агіевіч, У. Дзень пачатку, альбо Калі Скарына выдаў першую кнігу? / У. Агіевіч // Звязда. – 2013. – 24 верас. – С. 6.

5. Алейчанка, Ю. Думка Скарыны ў XXI стагоддзі: вобраз першадрукара: праўда і легенды / Ю. Алейчанка // Звязда. – 2017. – 8 крас. – С. 9.

6. Ананіч, Л. С. Надрукаванае застанецца...: пра Францыска Скарыну, Дзень пісьменства, здабыткі сучасных кнігавыдаўцоў і не толькі пра гэта / Л. Ананіч ; гутарыў С. Галоўка // Беларуская думка. – 2017. – № 8. – С. 20–26.

7. Андрэявец, Р. Друкарня ў роднай краіне / Р. Андрэявец // Народная газета. – 2017. – 2 чэрв. – С. 29.

8. Андрэявец, Р. Золата імператара Рудольфа ІІ Габсбурга / Р. Андрэявец // Краязнаўчая газета. – 2017. – № 38 (кастр.). – С. 4 ; № 39 (кастр.). – С. 4.

9. Андрэявец, Р. У крэпасці Тэўтонскага ордэна / Р. Андрэявец // Краязнаўчая газета. – 2017. – № 42 (лістап.). – С. 4 ; № 43 (лістап.). – С. 4.

10. Андрэявец, Р. У Трансільваніі / Р. Андрэявец // Краязнаўчая газета. – 2017. – № 31 (жн.). – С. 4 ; № 32 (жн.). – С. 4 ; № 33 (верас.). – С. 4.

11. Андрэявец, Р. Ці служыў Скарына ў дацкага караля? / Р. Андрэявец // Краязнаўчая газета. – 2017. – № 41 (лістап.). – С. 4.

12. Асіноўскі, С. М. «Белыя плямы» прыватнага жыцця вядомага чалавека / С. Асіноўскі // Архівы і справаводства. – 2013. – № 5. – С. 134–143 ; № 6. – С. 139–148.

13. Березкина, Н. Ю. Франциск Скорина в справочно-библиографических изданиях XIX века / Н. Ю. Березкина // Библиография. – 2017. – № 6. – С. 54–62.

14. Березкина, Н. Ю. Франциск Скорина: загадки, гипотезы, домыслы / Н. Ю. Березкина // Бібліятэчны свет. – 2017. – № 4. – С. 9–11.

15. Варанько, К. Д. Да 525-годдзя з дня нараджэння Ф. Скарыны (1490?–1551?) / К. Д. Варанько // Адукацыя і выхаванне. – 2015. – № 9. – С. 72–75.

16. Воднева, И. Великие сыновья земли Полоцкой / И. Воднева // Информ Плюс (Полоцк). – 2012. – 24 мая. – С. 4.

17. Войтик, И. Франциск Скорина и его писательский подвиг / И. Войтик // Государственный контроль: анализ, практика, комментарии. – 2017. – № 1. – С. 84–89.

18. Вялічка, У. П. Станіслаў Скарына – нашчадак Францыска / У. П. Вялічка // Белая Вежа. – 2017. – № 7. – С. 5–7.

19. Галенчанка, Г. Я. Францыск Скарына – беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар / Г. Я. Галенчанка. – Мінск : Навука і тэхніка, 1993. – 280 с.

20. Галоўка, С. А. Па нябачных слядах: дзе ў чэшскай Празе быў і што рабіў наш славуты зямляк? / С. А. Галоўка // Беларуская думка. – 2017. – № 8. – С. 34–40.

21. Галоўка, С. У Вільні часоў Скарыны / С. Галоўка // Беларуская думка. – 2017. – № 11. – С. 58–64.

22. Геращенко, А. Доктор Франциск Скорина из славного града Полоцка / А. Геращенко // Наше православие. – 2016. – № 4 (апр.). – С. 4.

23. Дварчанін, І. С. Францішак Скарына як культурны дзеяч і гуманіст на беларускай ніве / І. С. Дварчанін ; пер. з чэш. Т. Кароткай. – Мінск : Навука і тэхніка, 1991. – 187 с.

24. Завальнюк, У. Бог – Біблія – Бацькаўшчына! / У. Завальнюк // Краязнаўчая газета. – 2017. – № 1 (студз.). – С. 4 ; № 2 (студз.). – С. 4 ; № 3 (студз.). – С. 4 ; № 4 (студз.). – С. 4.

25. Калмыков, В. Н. Франциск Скорина: между прошлым и будущим / В. Н. Калмыков // Беларуская думка. – 2017. – № 8. – С. 86–87.

26. Капылоў, І. Скарыны / І. Капылоў // Звязда. – 2012. – 10 ліп. – С. 6.

27. Касцюк, М. П. Францыск Скарына і яго эпоха / М. П. Касцюк // Беларуская думка. – 2017. – № 1. – С. 72–75.

28. Ляўковіч, А. Ад друкарні ў Празе да мінскага «Алмаза» / А. Ляўковіч // Звязда. – 2016. – 5 лют. – С. 1, 13.

29. Мартинович, А. Трилогия о Франциске Скорине / А. Мартинович // Нёман. – 2017. – № 4. – С. 178–180.

30. Мыльнікаў, А. Яшчэ раз аб прычынах паездкі Скарыны ў Прагу / А. Мыльнікаў // Краязнаўчая газета. – 2017. – № 18 (май). – С. 4 ; № 19 (май). – С. 4.

31. Палкоўнічанка, М. Версіі вакол Скарыны / М. Палкоўнічанка // Культура. – 2016. – 16 ліп. – С. 4.

32. Па слядах першадрукара: работа па стварэнні дваццацітомнага факсіміле Скарыны вялася пяць гадоў // Рэспубліка. – 2018. – 9 студз. – С. 8.

33. Плескачевская, И. Исторические прогулки с Франциском Скориной / И. Плескачевская // Сельская газета. – 2017. – 27 июня. – С. 22–23 ; 1 авг. – С. 1, 14–15 ; 5 авг. – С. 30–31 ; 2 сент. – С. 30–31 ; 30 сент. – С. 30–31.

34. Рассолов, М. М. Франциск Скорина : исторический роман / М. М. Рассолов. – Москва : ТЕРРА-Книжный клуб, 2007. – 416 с. – (Живая проза истории).

35. Рудабелец, В. М. Жыццё і творчасць Францыска Скарыны / В. М. Рудабелец // Беларуская мова і літаратура. Серыя «У дапамогу педагогу». – 2017. – № 8. – С. 63–64.

36. Сапега, Т. А. Кніжная спадчына асветніка / Т. А. Сапега // Белая Вежа. – 2017. – № 7. – С. 9–13.

37. Суша, А. А. Кім быў і хто для нас ёсць сёння Францыск Скарына / А. А. Суша // Маладосць. – 2017. – № 1. – С. 138–143 ; № 3. – С. 116–131.

38. Суша, А. А. Франциск Скорина – человек мира / А. А. Суша. – Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 2016. – 300, [3] с.

39. Суша, А. А. Якія сакрэты Францыска Скарыны?: міфалогія першадрукара: чаму мае права на існаванне гіпотэза пра ліцвінскага шпіёна / А. А. Суша ; гутарыў Ю. Чарнякевіч // Культура. – 2017. – 6 мая. – С. 3.

40. Францыск Скарына (490–1541): хросны бацька кнігадрукавання // Сто асоб беларускай гісторыі : гістарычныя партрэты / А. Мяснікоў. – 2-е выд., дапрац. – Мінск, 2008. – С. 36–39.

41. Чарняўская, Д. Сімвал беларушчыны: Францыск Скарына праз прызму самасвядомасці / Д. Чарняўская // Літаратура і мастацтва. – 2017. – 2 чэрв. – С. 5.

42. Шимолин, В. Франциск Скорина: московский след / В. Шимолин // Беларуская думка. – 2016. – № 3. – С. 86–91.