Верхні замак. Полацкі раён, г. Полацк

Подробности

Створана 02.07.2019 15:23

Адноўлена 02.07.2019 15:35

Верхні замак размешчаны на правым беразе р. Заходняя Дзвіна пры ўпадзенні ў яе р. Палата. З'яўляўся ўмацаваным цэнтрам Полацка ў XI–XVII стст. Займаў узвышша плошчай 9,44 га. Быў абкружаны валам з усходу, па краі пляцоўкі ўмацаваны драўлянымі сценамі-гароднямі з вежамі. Схілы пляцоўкі неаднаразова ўмацоўваліся (паводле археалагічных звестак, упершыню каля 1363). Першае паселішча на тэрыторыі замка ўзнікла ў канцы IX – пачатку X стст. У сярэдзіне XI стагоддзя з мыса на левым беразе Палаты сюды перанесены ўмацаваны дзядзінец горада, пабудаваны Сафійскі сабор. У XII стагоддзі каля Сафійскага сабора збудаваны храм Архангела Міхаіла, у паўночнай частцы замка былі пабудаваны княжацкія палаты. Раскопкі праводзілі ў 1928 годзе А. М. Ляўданскі, у 1957 годзе – М. К. Каргер, у 1959–1960 гг. – А. Г. Мітрафанаў, у 1961–1962 гг. – В. Р. Тарасенка, у 1967 і 1980 гг. – Г. В. Штыхаў, у 1975–1979 гг. – В. А. Булкін, у 1989 годзе – С. В. Тарасаў. Даследавана каля 2 тыс. м2 плошчы. Культурны пласт 2–6 м.

Выяўлены рэшткі сядзіб з жылымі і гаспадарчымі пабудовамі, знойдзена вялікая колькасць вырабаў з жалеза, скуры, гліны, каляровых металаў, шкла, косці. Сярод іх каменны абразок «Канстанцін і Алена». Верагодна, тэрыторыя Верхняга замка падзялялася на 2 часткі. Адна – адміністрацыйны, палітычны і духоўны цэнтр горада, які размяшчаўся на натуральным узвышшы вакол Сафійскага сабора; рэшткі жылой і рамесніцкай забудовы раней XV–XVI стст. тут не выяўлены. Другая (паўночна-ўсходняя) частка замка знаходзілася ніжэй за першую на 2,5–3 м. Яе культурны пласт дасягае таўшчыні 5–6 м. Раскопкамі ўскрыты драўляныя пабудовы XIIX–XIV стст. Характар сядзібнай забудовы ў гэтай частцы замка дазваляе сцвярджаць, што тут жылі полацкія гараджане-рамеснікі. Замак як адміністрацыйны цэнтр горада існаваў да XVII ст. У сувязі з развіццём ваеннай справы ён страціў свае фартыфікацыйныя, а потым і палітычныя функцыі.

ЛІТАРАТУРА

1. Дук, Д. Ад Рагвалода да Івана Грознага: верхні замак у сацыяльнай тапаграфіі Полацка / Д. Дук // Беларускі гістарычны часопіс. – 2010. – № 5. – С. 8–12.

2. Дук, Д. У. Гісторыя Полацка: па матэрыялах археалагічных даследаванняў : вучэбна-метадычны комплекс / Д. У. Дук. – Наваполацк : Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт, 2006. – 112 с.

3. Полоцк. Из пепла столетий [Изоматериал] = Polotsk. From ashes of centuries / сост. С. В. Пешин ; авт. текста С. В. Тарасов ; фото О. В. Елькина. – Минск : Беларусь, 2010. – 118 с.

4. Полацкі верхні замак // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск : БелЭн, 2001. – Т. 12 : Палікрат–Пталемей. – С. 461.

5. Полацкі верхні замак // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі : у 6 т. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш] ; маст. Э. Э. Жакевіч. – Мінск : БелЭн, 1999. – Т. 5 : М–ПУД. – С. 534.

6. Полацкія замкі // Архітэктура Беларусі : энцыклапедычны дведнік / рэдкал.: А. А. Воінаў [і інш.]. – Мінск : БелЭн імя П. Броўкі, 1993. – С. 401.

7. Полоцкие замки // Города и местечки и замки Великого княжества Литовского : энциклопедия / редкол.: Т. В. Белова [и др.]. – 2-е изд. – Минск : БелЭн им. П. Бровки, 2013. – С. 255.

8. Полоцкий верхний замок // Регионы Беларуси : энциклопедия : в 7 т. / редкол.: Т. В. Белова [и др.]. – Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 2011. – Т. 2 : Витебская область. – В 2 кн. – Кн. 2. – С. 328.