Ансамбль вуліцы Кірава. г. Віцебск

Подробности

Створана 08.04.2021 15:23

Адноўлена 08.04.2021 16:14

Вуліца Кірава (раней Вакзальная) праходзіць ад Прывакзальнай плошчы да Кіраўскага моста праз р. Заходняя Дзвіна. Нягледзячы на невялікую працягласць, каля 650 м, яна мае вялікае стратэгічнае значэнне для горада і вялікую гісторыю.

У Задзвінні, пад такой назвай гэтая мясціна была раней, людзі сяліліся з Х–ХІІ стст. Актыўна ж раён пачаў забудоўвацца на мяжы XVIII–XIX стст. Штуршком для развіцця вуліцы стала будаўніцтва чыгункі, узвядзенне вакзала (ад яго назва вуліцы – Вакзальная) і першага пастаяннага моста праз Дзвіну (рух быў адкрыты ў 1867 годзе). На вуліцы да Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года было шмат гандлёвых устаноў. У пачатку ХХ ст. па ёй была пракладзена трамвайная лінія. У 1930 годзе вуліцы было прысвоена імя Карла Маркса, але пасля забойства ў 1934 годзе першага сакратара Ленінградскага абкама УКП (б) С. Кірава вуліца была перайменавана ў яго гонар. Даваенная вуліца была вузкая, крыху больш за 10 м. На ёй у 1930-я гг. пабудавалі цэнтральны трохпавярховы ўнівермаг. Ён размяшчаўся ў раёне цяперашняга дома № 18. На вуліцы знаходзіўся кінатэатр, у якім адбыліся першыя сеансы гукавога кіно. Да гэтага яны дэманстраваліся пад піяніна.

У гады Вялікай Айчыннай вайны вуліца Кірава была амаль цалкам разбурана, у тым ліку і мост праз Заходнюю Дзвіну. Новы мост быў урачыста ўведзены ў эксплуатацыю ў 1955 годзе. Ён атрымаў назву Кіраўскі. Кіраўскі мост замяніў часовы, надзейна звязаўшы дзве часткі горада і стаў адным з яго архітэктурных сімвалаў. Аўтары праекта – інжынеры І. Гельфман і П. Ісачанка, архітэктары В. Ладыгіна і Я. Заслаўскі.

Ансамбль вуліцы Кірава створаны нанава ў 1947–1958 гг. архітэктарамі В. Гусевым (кіраўнік), Л. Данілавай (дзявочая Папова), В. Данілавым. У іх гонар у 2007 годзе на фасадзе жылога дома № 4 усталявалі мемарыяльную дошку (скульптар А. Гвоздзікаў). Вуліца і яе працяг сталі важным гарадскім дыяметрам, перпендыкулярным вуліцы Леніна і р. Заходняя Дзвіна – галоўным кампазіцыйным восям у структуры горада. Перад Кіраўскім мостам яе завяршаюць вежавыя аб'ёмы будынкаў гасцініцы «Дзвіна» і інтэрната электратэхнікума сувязі (зараз Віцебскага філіяла УА «Беларуская дзяржаўная акадэмія сувязі»).

Вуліца забудавана 4–5-павярховымі дамамі ў стылі «савецкага ампіру». Гэта жылыя дамы з магазінамі, рэстаранам і іншымі прадпрыемствамі культурна-бытавога абслугоўвання на першых паверхах. Кожны будынак мае сваю архітэктуру і асаблівасці. Але кампазіцыя вуліцы заснавана на стылёвым адзінстве пластычнага вырашэння фасадаў з выкарыстаннем элементаў класічнай спадчыны. Цэласны характар забудове надаюць прыкладна аднолькавыя працягласць і вышыня будынкаў, падабенства гарызантальных і вертыкальных чляненняў (карнізы, цягі, пілястры і інш.), адзіны характар азелянення. Фасадныя плоскасці ўзбагачаюць балконы, эркеры і іншыя архітэктурныя элементы. Пры будаўніцтве жылых дамоў выкарыстаны 2- і 3-кватэрныя секцыі. Ансамбль вуліцы дапаўняў бульвар з ліпамі і каштанамі, пешаходнымі дарожкамі, забрукаванымі пліткай. Асвятляўся бульвар дэкаратыўнымі ліхтарамі. Ад праезнай дарогі быў адгароджаны чыгуннай мастацкай рашоткай. На бульвары ў 1979 годзе быў усталяваны помнік С. М. Кіраву.

У 2020 годзе да свята хлебаробаў «Дажынкі», якое праходзіла ў Віцебску, быў зроблены капітальны рамонт бульвара з заменай тратуараў і ліхтароў. Замест чыгуннай агароджы – жывы плот з кустоў. Усталявана маналітная жалезабетонная запрашальная арка са старажытным гербам Віцебска ўверсе, дэкаратыўнымі гарэльефамі ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга, а таксама фрагментам указа аб узнагароджанні ім абласнога цэнтра. 26 верасня 2020 года тут адкрыта новая паркавая скульптура «Двое», прысвечаная моладзі 1960-х: хлопец з гітарай падарыў сваёй каханай букет кветак.

Цэнтрам кампазіцыі Прывакзальнай плошчы з'яўляецца будынак чыгуначнага вакзала, які замыкае перспектыву бульвара.

У адным з самых прыгожых будынкаў на вуліцы Кірава размясціўся Віцебскі дзяржаўны індустрыяльна-тэхналагічны каледж. З 1956 па 2010 гг. тут знаходзілася ГПТВ № 19 бытавога абслугоўвання. Пасля рэарганізацыі і аб'яднання з іншымі навучальнымі ўстановамі ў 2014 годзе каледж атрымаў сваю цяперашнюю назву.

Шыльда на доме № 2, урачыста адкрытая ў верасні 2020 года, сведчыць, што ў ім жыў камандзір 1-й партызанскай брыгады Міхаіл Бірулін. У 1967 годзе ён адзін з першых атрымаў званне «Ганаровы грамадзянін горада Віцебска». У гады Вялікай Айчыннай вайны – адзін з арганізатараў партызанскага руху на Віцебшчыне. Пасля вайны быў старшынёй Віцебскага райвыканкама і Чыгуначнага райвыканкама горада Віцебска. Па яго ініцыятыве створаны музей баявой славы 1-й Віцебскай партызанскай брыгады ў Вярхоўскай сярэдняй школе Віцебскага раёна (зараз СШ № 9).

Першыя паверхі будынкаў на вуліцы Кірава адразу былі прыстасаваны для аб'ектаў гандлю, грамадскага харчавання і бытавога абслугоўвання. Да сённяшняга дня тут захаваліся фотастудыя, кніжны магазін «Светач». Не адно дзесяцігоддзе ў доме № 3 знаходзіцца ювелірны магазін «Ізумруд».

Ансамбль вуліцы Кірава – помнік горадабудаўніцтва 1950-х гадоў ХХ ст., уключаны ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Віцебска.

ЛІТАРАТУРА

1. Абрамова, И. Архитектурный ансамбль на руинах / И. Абрамова // Віцьбічы = Витьбичи. – 2007. – 17 марта. – С. 3.

2. Абрамова, И. Улица Кирова / И. Абрамова // Витебский курьер. – 2005. – 11 окт. – С. 3.

3. Бульвар в стиле ретро / подгот. Т. Пастернак // Витебские вести. – 2020. – 29 сент. – С. 5.

4. Бынькоў, А. Ад Вакзальнай да Кірава / А. Бынькоў // Віцьбічы = Витьбичи. – 2021. – 16 янв. – С. 7.

5. Воінаў, А. А. Кірава вуліца / А. А. Воінаў // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі : у 5 т. / рэдкал.: І. П. Шамякін [і інш.]. – Мінск : БелСЭ, 1986. – Т. 3 : Карчма–Найгрыш. – С. 50.

6. Воінаў, А. А. Ансамбль вуліцы Кірава / А. А. Воінаў, В. Б. Караткевіч // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Віцебская вобласць / рэдкал.: С. В. Марцэлеў [і інш.]. – Мінск : БелСЭ імя П. Броўкі, 1985. – С. 47.

7. Воінаў, А. А. Ансамбль вуліцы Кірава / А. А. Воінаў, В. Б. Караткевіч // Памяць: Віцебск : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі : у 2 кн. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.] ; склад. А. І. Мацяюн ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : БелЭн, 2003. – Кн. 2. – С. 628–629.

8. Давидовская, О. Торжественная и парадная / О. Давидовская // Віцьбічы = Витьбичи. – 2017. – 21 окт. – С. 6.

9. Дощенко, М. Главная магистраль Задвинья / М. Дощенко // Витебский проспект. – 2013. – 28 марта. – С. 5.

10. Дроздова, Н. Единый комплекс: вокзал, площадь, улица Кирова / Н. Дроздова // Віцьбічы = Витьбичи. – 2009. – 5 дек. – С. 1.

11. Ивановский, Ю. И улицы имеют авторов / Ю. Ивановский // Віцебскі рабочы. – 2007. – 3 мая. – С. 1.

12. Кирова улица // Витебск : энциклопедический справочник / редкол.: И. П. Шамякин [и др.]. – Минск : БелСЭ, 1988. – С. 200.

13. Кірава вуліца // Архітэктура Беларусі : энцыклапедычны даведнік / рэдкал.: А. А. Воінаў [і інш.]. – Мінск : БелЭн, 1993. – С. 240.

14. Кировский мост // Витебск : путеводитель / текст Л. Хмельницкая ; фото В. Базан, С. Плыткевич. – Минск : Рифтур, 2006. – С. 26–27.

15. Ларина, Т. Постой, паровоз... / Т. Ларина // Жыццё Прыдзвіння (Віцебск). – 2017. – 15 ліп. – С. 8.

16. Кутынко, А. Далеко не уедешь, но полюбуешься! / А. Кутынко // Витебские вести. – 2017. – 11 июля. – С. 4.

17. Мясоедова, С. Н. На бойком месте / С. Н. Мясоедова // Твой город (Витебск). – 2013. – 5 дек. – С. 5.

18. Пастернак, Т. Архитекторы Даниловы / Т. Пастернак // Народнае слова. – 2003. – 25 студз. – С. 6.

19. Подлипский, А. Городские ворота / А. Подлипский // Народнае слова. – 2005. – 20 жн. – С. 8.

20. Хмельницкая, Л. Поезд, уносящий мечты.../ Л. Хмельницкая // Прогулки со старой картой: очерк истории Витебска начала XX века (с приложением карты) / Л. В. Хмельницкая ; [предисл., общ. ред. С. В. Рублевского]. – 2-е издание. – Минск : Четыре четверти, 2013. – С. 18–23.