Замак Лепельскі. Лепельскі раён, в. Стары Лепель
- Подробности
- Створана 16.05.2019 15:23
- Адноўлена 16.05.2019 11:01
Лепельскі замак знаходзіцца насупраць вёскі, на востраве плошчай каля 25 га і займае яго сярэднюю і паўночныя часткі (размешчаны на тэрыторыі селішча).
Замак узнік ў гады Лівонскай вайны 1558–1583 гг.
У 1562 годзе замак меў сталы гарнізон, узброены рушніцамі і артылерыяй.
У 1563 годзе рускія войскі ўзялі Полацк, а потым занялі і спалілі лепельскі замак, залажылі на замчышчы астрог і пакінулі значны гарнізон. У тым самым годзе войскі Вялікага княства Літоўскага на чале з гетманам М. Радзівілам Рудым штурмам узялі яго і спалілі. Неўзабаве ўмацаванні былі адноўлены і ў 1563 годзе побач было заснавана «места» Лепель.
У 1568 годзе пачалося ўзвядзенне новага драўлянага замка. Яго будавала мясцовае насельніцтва пад кіраўніцтвам лепельскага старосты і полацкага кашталяна Юрыя Зяновіча. Замак меў прамавугольную форму з вуглавымі фланкіруючымі вежамі. 3 паўночнага боку замак ад «места» аддзяляў шырокі і глыбокі роў, які часткова напаўняўся вадой з возера. У нанава пабудаваным замку размясціўся гарнізон з 200 коннікаў і 100 салдат «драбаў».
У 1563 і 1564 гг. у замак з Віленскага цэйхгауза двойчы былі адпраўлены вялікія партыі агнястрэльнай зброі і амуніцыі. Дастаткова ў замку было і артылерыі. У 1580 годзе «места» налічвала 300 дамоў, якія размяшчаліся на востраве і на заходнім беразе возера. Мяшчане карысталіся шэрагам вольнасцей і каралеўскіх прывілеяў, былі вызвалены на 13 гадоў ад дзяржаўных павіннасцей, за выключэннем адной – будаваць і рамантаваць замак. Важнае значэнне для аднаўлення эканамічнага жыцця Старога Лепеля мела выгаднае размяшчэнне горада на скрыжаванні двух вялікіх гандлёвых гасцінцаў. Адзін ішоў з Віцебска на Вільню, другі – з Магілёва на Дзісну і Рыгу.
Каля замка і пад яго аховай знаходзіўся гандлёвы порт. Ад яго прычалаў адпраўляліся ў Рыгу, Полацк і Кіеў вялікія стругі з розным таварам. Як сведчаць дакументы XVI стагоддзя, водны гандлёвы шлях у Рыгу з Лепельскага порта ішоў «...ад замка Лепель, возерам у р. Улу, адсюль, зрабіўшы паварот, пад замкам Яго Каралеўскай Міласці Ульскім у Дзвіну». Шлях да Дняпра ў Кіеў таксама пачынаўся ад замка, ішоў возерам да ракі Эсы, з яе цераз рэчкі Бярэшчу і Оканіцу ў возера Окана. Адсюль пачынаўся «волак праз Бор паўмілі да возера Плаўна», а ўжо з яго цераз рэчкі Сергуч і Бярэзіну траплялі ў Дняпро. (Тым, хто цягнуў стругі праз волак, плацілі мех солі за кожнае судна).
У 1586 годзе Лепель адкупіў буйны магнат падканцлер Вялікага княства Літоўскага Л. Сапега. Ён заснаваў за 5 км ад горада ў в. Белае новае мястэчка, якое атрымала назву Новы або Белы Лепель, куды быў перанесены гандлёвы цэнтр, пабудаваны ўмацаваны замак, царква і касцёл. У сувязі з гэтым Стары Лепель заняпаў і паступова ператварыўся ў вёску.
XVII стагоддзе – заняпад і паступовае знікненне Лепельскага замка з-за шэрагу прычын: развіццё Новага Лепеля з транзітным портам; падзеі вайны 1654–1667 гг. (рэйды войск князя І. Хаванскага з Полацка ў 1659–1660 гг., магчыма, закранулі і замак).
У XVIII ст. замак не згадваецца ў гістарычных крыніцах.
У 1969 і 1970 гг. Міхаіл Ткачоў праводзіў археалагічныя даследаванні замка.
Зараз замак – археалагічны помнік.
ЛІТАРАТУРА
1. Боровой, Р. Замок в Старом Лепеле = Stary Lepel Castle / Р. Боровой // Беларусь замковая = Belarus – the land of castles : [фотоальбом] / [авт. текст.: С. Ф. Адамович и др. ; сост. О. Д. Баженова, Т. В. Белова]. – С. 474–475.
2. Замки и замковища // Памятники старины Витебской губернии / соч. А. Сементовского. – СПб. : Типография К. Вульфа, 1867. – С. 33–50.
3. Ткачоў, М. А. Гарадзішча, селішча і замчышча (Стары Лепель) / М. А. Ткачоў // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Віцебская вобласць / рэдкал.: С. В. Марцэлеў [і інш.]. – Мінск : БелСЭ імя П. Броўкі, 1985. – С. 284–285.
