Магдэбургскае права. Віцебск, г.

Подробности

Створана 10.11.2020 08:40

Адноўлена 09.11.2021 09:31

17 сакавіка 1597 года адбылася знамянальная падзея ў жыцці горада Віцебска, якая вызначыла яго лёс на многія дзесяцігоддзі. Менавіта ў гэты дзень вялікі князь ВКЛ і кароль польскі Жыгімонт III Ваза падпісаў прывілей на атрыманне жыхарамі горада магдэбургскага права. 3 гэтага часу эканамічная дзейнасць гараджан, маёмасныя правы, грамадска-палітычнае жыццё, саслоўнае становішча пачалі рэгулявацца ўласнай сістэмай юрыдычных нормаў.

Гораду быў прысуджаны герб з выявай Спаса Збавіцеля, вайсковая харугва (баявы сцяг, пад якім збіралася гарадская дружына), пячатка. Устаноўлены вялікі чатырохтыднёвы кірмаш, які пачынаўся ў дзень святога Пятра. Яўрэям жыць у горадзе забаранялася. Мяшчане павінны былі збудаваць новую гандлёвую плошчу з ратушай.

Былі праведзены выбары магістрата – органа гарадскога самакіравання, незалежнага ад ваяводы. Магістрат з'яўляўся распарадчым, выканаўчым і судовым органам. Яго ўзначальваў войт, прызначаны вялікім князем. Войт, у сваю чаргу, зацвярджаў абраную гараджанамі калегію выбаршчыкаў (райцаў, радцаў). Магістрат складаўся з рады і лавы. Рада ажыццяўляла функцыі гарадской улады, збор падаткаў, арганізацыю выбараў, адказвала за гарадскія даходы і зямельныя ўчасткі, наглядала за гандлем, устанаўлівала цэны, у прыватнасці на хлеб. Лава – судовы орган па крымінальных справах гараджан.

Вядома, што ў сярэдзіне XVII ст. магістрат г. Віцебска валодаў 8 вёскамі, жыхары якіх выконвалі на карысць горада розныя павіннасці: прадастаўлялі падводы, рамантавалі вуліцы, плацілі аброк.

Наданне г. Віцебску магдэбургскага права паўплывала не толькі на далейшы эканамічны і палітычны лёс горада, але і на развіццё яго архітэктурна-планіровачнай структуры. Фарміраванне новага адміністрацыйна-грамадскага цэнтра пашырыла цэнтральную частку горада. У 1597 годзе была пабудавана першая драўляная ратуша, у якой і размясціўся магістрат, а вакол ратушы пачаў фарміравацца цэлы гандлёвы комплекс: гасцінны двор, гандлёвыя рады, склады, вагі. Плошча перад ратушай стала называцца Рынкавай. Тэрыторыя за ратушай – Біржай, бо там адбываліся ўсе гандлёвыя аперацыі.

Магдэбургскае права – права самакіравання, пэўнай аўтаноміі і незалежнасці ў дзяржаве. Самакіраванне ўмацоўвала эканамічны стан гарадоў, таму ўрад Вялікага княства Літоўскага спрыяў яго распаўсюджванню.

У 1597 годзе Віцебск далучыўся да гарадоў Еўропы, якія мелі магдэбургскае права: Лейпцыг, Вена, Гановер, Кёльн.

Магдэбургскае права г. Віцебска было адменена ў 1623–1644 гг. і 1775 годзе.

ЛІТАРАТУРА

1. Гучок, Я. Беларусь у магдэбургскім праве / Я. Гучок // Туризм и отдых. – 2013. – 18 апр. – С. 1, 10 ; 25 апр. – С. 5 ; 2 мая. – С. 5 ; 16 мая. – С. 5.

2. Беларускія гарады. Магдэбургскае права // Краіна Беларусь : ілюстраваная гісторыя / тэкст У. Арлова ; мастак З. Герасімовіч. – Martin : Neografia, 2003. – С. 108–115.

3. Варламова, Н. Тайны древнего города / Н. Варламова // Народная газета. – 2009. – 18 жн. – С. I.

4. Кавалеўскі, С. М. Сярэднявечнае права на самакіраванне / С. М. Кавалеўскі // Памяць: Віцебск : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі : у 2 кн. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.] ; склад. А. І. Мацяюн ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : БелЭн, 2002. – Кн. 1. – С. 68.

5. Кавалеўскi, С. Сярэдневечнае права на самакiраванне: 402 гады з дня атрымання Вiцебскам Магдэбургскага права / С. Кавалеўскі // Народнае слова. – 1999. – 16 сак. – С. 2.

6. Пастернак, Т. До магдебургского у Витебска было свое городское право / Т. Пастернак // Народнае слова. – 2008. – 22 лістап. – С. 5.

7. Погорелова, Ж. Забытая символика: герб 1597 г. на городской ратуше Витебска (Магдебургское право) / Ж. Погорелова // Витебский курьер. – 2001. – 17 авг. – С. 3.

8. Макараў, М. Ад пасада да магдэбургіі: прававое становішча насельніцтва местаў Беларускага Падзвіння ў XIV – першай палове XVII ст. / М. Макараў. – Мінск : Экаперспектыва, 2008. – 248 с.

9. Макараў, М. Бітва пад гадзіннікам: штурм віцебскай ратушы 11 верасня 1749 года / М. Д. Макараў // Віцебскі край : матэрыялы ІІІ Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі, прысвечанай 500-годдзю беларускага кнігадрукавання, 23 лістапада 2017 г., Віцебск / рэдкал.: Т. М. Адамян [і інш.]. – Мінск, НББ, 2018. – Т. 3. – С. 94–99.

10. Макараў, М. Д. Унікальны феномен – віцебскае месцкае права / М. Д. Макараў ; гутарыла А. Дуброўская // Краязнаўчая газета. – 2016. – № 27 (ліп.). – С. 3.

11. Урублеўскі, В. В. Віцебскі магістрат у канцы XVI–XVII стст. / В. В. Урублеўскі, З. Л. Яцкевіч // Віцебскія старажытнасці : матэрыялы навуковай канферэнцыі, прысвечанай 50-годдзю знаходкі берасцяной граматы ў Віцебску і 150-годдзю з дня нараджэння А. Р. Брадоўскага, Віцебск, 22–23 кастрычніка 2009 г. / рэдкал.: Г. У. Савіцкі [і інш.]. – Мінск : Медысонт, 2010. – С. 117–128.

12. Якімовіч, Ю. А. Сілуэты старога Віцебска : гісторыка-краязнаўчая экскурсія / Ю. А. Якімовіч. – Мінск : Нацыянальная бібліятэка Беларусі, 2019. – С. 21–22.

13. Яцкевіч, З. Л. Кнігі прывілеяў як крыніца па гісторыі гарадоў ВКЛ / З. Л. Яцкевіч // Віцебскія старажытнасці : матэрыялы навуковай канферэнцыі, прысвечанай 50-годдзю знаходкі берасцяной граматы ў Віцебску і 150-годдзю з дня нараджэння А. Р. Брадоўскага, Віцебск, 22–23 кастрычніка 2009 г. / рэдкал.: Г. У. Савіцкі [і інш.]. – Мінск : Медысонт, 2010. – С. 129–137.