Народная творчасць. Лепельскі раён

Подробности

Створана 12.11.2018 12:23

Адноўлена 02.05.2019 14:22

У раёне працуюць фальклорныя калектывы, якія займаюцца адраджэннем нацыянальнай культуры: фальклорны гурт «Аношкі» (Велеўшчына), фальклорна-кулінарны калектыў «Стайскія прысмакі» (Стаі), фальклорны гурт «Спадчына» (Стаі) і іншыя.

У Лепельскім раёне захаваны традыцыйныя святы «Каляды», «Купалле», народны абрад «Жаніцьба Цярэшкі», якому прысвоены статус нематэрыяльнай каштоўнасці Беларусі.

З мэтай вывучэння мясцовых народных святаў, абрадаў і звычаяў, фонафіксацыі твораў вуснай народнай творчасці, выяўлення носьбітаў фальклору і народных майстроў работнікамі фальклорна-краязнаўчага аддзела РНМЦ штогод наладжваюцца экспедыцыі. Матэрыялы, сабраныя падчас экспедыцый, сістэматызуюцца, апрацоўваюцца і захоўваюцца ў фальклорна-краязнаўчым аддзеле РНМЦ.

Шмат было запісана твораў краязнаўцам І. Янушам. Сярод іх многа лірычных і сямейна-бытавых песен, дзе гучыць пратэст супраць дэспатызму мужа і бяспраўя жанчыны. У адной з іх маці пытаецца ў дачкі:

«А ці, дачушка, сем год балела?

Чаму, дачушка, гэтак шчарнела?

Мамулька мая – а ні гадочка,

Шчарнела дужа з благім мужам».

Частка песень апавядае пра сірот, іх цяжкі лёс і нядолю:

«Усе кажуць: «дамоў, дамоў»,

А мне дамоў не хочацца.

А чаго ж я дамоў пайду?

Каго я дома найду?

У мяне ж дома не мамачка,

І не скажа «дзіцятачка»,

І не скажа «ўмарылася»,

А скажа «лянілася».

І не скажа «сесці, з'есці»,

Загадае хатку месці».

Многія песні нашых продкаў былі звязаны са спецыфікай земляробчага календара і мелі мэту пасадзейнічаць дабрабыту селяніна, высокаму ўраджаю. У зімовы і веснавы перыяд сюды ўваходзілі калядкі, шчадроўкі, валачобныя песні, якія спяваліся ў час абходу гуртам моладзі сялянскіх двароў. Падышоўшы да хаты, калядоўшчыкі, валачобнікі спявалі звычайна велічальныя песні, у якіх ухваляліся, ідэалізаваліся гаспадар, гаспадыня, іх дзеці:

«Валачобнічкі валачыліся,

Валачыліся, ды намачыліся.

Дзень добры, таму, хто ў гэтым даму.

Гаспадарочак, добры жанішочак,

Ці спіш, ці ляжыш, ці адпачываеш?

А калі ты спіш – Бог жа з табою,

А калі ляжыш – гукай са мною,

Масці кладачку, заві ў хатачку.

А мы ж госцікі небывалыя,

А мы ж госцікі – адзін раз у год».

Пашыранай тэмай восеньскіх песень было будучае замужжа дзяўчат, іх глыбокія перажыванні:

«А ці будзеш, мая матулька, тужыці,

Як пайду я чужому татку служыці?

А ці ўспомніш пра мяне, пра маладу,

А як пойдзеш у халодну зімку па ваду?»

Аб няпростай долі нявесткі ў чужой сям'і расказваецца ў наступнай песні, бо свякроў ніколі не заменіць маці:

«А мы паедзем горы-даліны раўнаваць,

А мы ж пакінем сваю Валечку гараваць.

Гаруй, гаруй, наша Валечка, кайся,

А як прыедзеш да матульцы ў госці – не жалься!»

Цяжка стрымаць слёзы, не ўзрушыцца душой, як перажывалі страту блізкіх:

«У чацвяржок рана хмарна сонейка ўсхадзіла,

А там Валечка па магільнічку хадзіла,

Свайго татулечку на вяселейка прасіла:

«Прашу, татачка, работачкі рабіці,

Прашу, татачка, парадачак вадзіці

У маім даму няма парадачку нічаму».

У час святкавання нараджэння дзіцяці выконваліся радзінныя, часта велічальныя песні, у якіх услаўлялася парадзіха, бацька дзіцяці, бабка-павітуха:

«Рана Валечка ўзнялася, свайго Колечку будзіць:

– Устань, Колечка, устань, душачка!

Запалі ты мне лучыначку,

Ці не даў нам Бог дзяўчыначку?»

Такім чынам, нават з гэтага кароткага агляду фальклорнай спадчыны Лепельшчыны бачна, наколькі яна багатая і разнастайная.

ЛІТАРАТУРА

1. Грышчук, А. «Спадчына» мудрасці народнай / А. Грышчук // Лепельскі край. – 2009. – 7 ліп. – С. 3.

2. Пшонка, Т. Асаблівасці выкарыстоўвання традыцыйнай ежы ў святах народнага календара Лепельшчыны / Т. Пшонка // Народная культура Віцебшчыны : матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі / рэдкал.: Л. Вакар [і інш.]. – Віцебск : УА «ВДУ імя П. М. Машэрава», 2007. – С. 219–224.

3. Пшонка, Т. Асаблівасці каляндарнай абраднасці на Лепельшчыне / Т. Пшонка // Краязнаўчая газета. – 2004. – № 44 (лістап.). – С. 7.

4. Фальклорны гурт «Спадчына» // Памяць: Лепельскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал.: В. Я. Ланікіна [і інш.] ; уклад.: В. Я. Ланікіна, А. У. Стэльмах ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : Беларусь, 1999. – С. 595.

5. Януш, І. Фальклорная крыніца / І. Януш // Лепельскі край. – 2003. – 5 верас. – С. 2.