Народная творчасць. Пастаўскі раён

Подробности

Створана 12.11.2018 12:23

Адноўлена 26.02.2019 11:52

Беларуская зямля славіцца сваёй багатай народнай культурай, якая бярэ вытокі ў глыбокай старажытнасці. У традыцыйнай мастацкай творчасці знаходзяць сваё адлюстраванне мары і надзеі людзей працы, гісторыя народа, яго гаспадарчы вопыт, рэаліі быту, светапогляд, грамадска-палітычныя і эстэтычныя ідэалы, асаблівасці менталітэту.

Асноўнымі заняткамі беларусаў спрадвеку былі земляробства і жывёлагадоўля. Жыццё цесна звязана з гадавым цыклам. Беларускі народны каляндар вылучае зімовыя, веснавыя, летнія і восеньскія святы і прысвяткі. Кожная пара года вызначалася адпаведнымі па змесце і змацыянальнай афарбоўцы абрадамі, звычаямі, песнямі... Яны прасякнуты думкай аб будучыні роду, сям'і, клопатам пра тое, каб у лепшы час засеяць ніву, вырасціць, сабраць і захаваць збожжа, зберагчы і памножыць статак свойскай жывёлы.

Абрады зімовага цыкла (Каляды, Посная і Багатая куцця, Запусты) былі скіраваны пераважна на тое, каб загадзя паўплываць на будучы ўраджай і звязаны з ім дабрабыт сям'і. Вызначальнае месца тут належыць калядаванню, калі вясёлы гурт пераапранутай моладзі хадзіў па хатах з пажаданнямі шчасця і дабра гаспадарам. У католікаў нашай мясцовасці быў пашыраны аналагічны абрад «Тры каралі». На зімовых святках у нашых краях часта ладзілася і яшчэ не забылася старадаўняя гульня «Жаніцьба Цярэшкі», дзе сталыя паважаныя людзі ў жартоўнай форме падбіралі пары – хлопца да дзяўчыны, якія, бывала, пасля станавіліся сапраўднымі мужам і жонкай. Канец зімы адзначаўся ў беларусаў, як і ў іншых славян, Масленіцай. На Пастаўшчыне яна вядома была як Запусты. У гэты час моладзь каталася на прыгожа ўбраных конях, на санках, забаўлялася зімовымі гульнямі.

Вясна была заўсёды асаблівым перыядам у жыцці селяніна. Пачыналіся палявыя работы, выган жывёлы ў поле. У нашай мясцовасці пераважна святкавалі Вялікдзень, Юр'е, Радаўніцу, калі людзі, памінаючы памерлых, прасілі благаслаўлення для працы на зямлі.

Летнія традыцыйныя святы ўслаўлялі велічнасць прыроды, божы дар жыцця і ўсяго, што расце і квітнее. Вельмі шанавалі ў нашых краях і цяпер ведаюць старажытнае свята сонца – Купалле, якое заўсёды праводзілася ў той час, калі расліны дасягалі свайго найвялікшага росквіту і чалавек – часцінка Сусвету – быў поўны сіл і энергіі. Адказная пара жніва таксама здаўна суправаджалася своеасаблівымі абрадавымі дзеяннямі.

Сярод восеньскіх народных свят на Пастаўшчыне добра вядомы Пакровы і Асяніны – Змітраўскія дзяды.

Вялікую ўвагу народная культура надае і важнейшым момантам чалавечага жыцця. Існуюць радзінныя, хрэсьбінныя, вясельныя, пахавальныя абрады і шэраг звычаяў, прызваных спрыяць шчасліваму лёсу чалавека, абараніць яго ад усялякай шкоды, забяспечыць лад і дабрабыт у сям'і, ушанаваць памяць памерлага, каб не перарваліся працяг роду, пераемнасць бацькоўскіх традыцый.

Да сённяшняга дня як форма ўзаемадапамогі бытуе ў нас талака. Родныя, сваякі і суседзі збіраюцца разам на галоўныя веснавыя, восеньскія і іншыя тэрміновыя работы, хутчэй спраўляюцца агульнымі сіламі, за што ўдзячны гаспадар усіх смачна частуе. Змяняецца жыццё, і былыя талочныя, звычайна жартоўныя песні, саступілі месца сучасным застольным.

Прыняцце хрысціянства, іншыя гістарычныя падзеі зрабілі свой уплыў на старажытныя язычніцкія вераванні беларусаў, звязаныя з імі рытуалы і вусную народную творчасць. Дайшоўшыя да нас узоры гэтай спадчыны носяць адбітак розных этапаў развіцця беларускага этнасу, яго эстэтычных уяўленняў, светаадчування.

На Пастаўшчыне жывуць прадстаўнікі праваслаўнай і каталіцкай канфесій, стараверы, засталіся рэшткі ісламу. Гэтыя гістарычна абумоўленыя асаблівасці складу насельніцтва адлюстраваны ў разнастайнасці пастаўскага фальклору.

Увогуле народная творчасць вызначаецца шматжанравасцю і ўключае ў сябе, акрамя легендаў, паданняў, прыказак, прыкмет, абрадавыя дзеянні, звычаі, інструментальную музыку, танцы, гульні і інш. Асаблівую цікавасць уяўляюць сабой народныя абрадавыя і пазаабрадавыя песні – заклінальныя, велічальныя, баладныя, лірычныя, жартоўныя і інш.

Сярод аўтэнтычных гуртоў, у выкананні якіх найбольш поўна адбіваецца традыцыйная культура роднага краю, вылучаюцца Андронаўскі, Вярэнькаўскі, Мягунскі і Чарнянскі. Паспяхова дзейнічаюць у раённай сістэме культуры Гуцкі, Дунілавіцкі, Камайскі, Лынтупскі, Юнькаўскі і інш. калектывы народнай песні.

Нельга не адзначыць знаўцаў народных традыцый. Гэта, перш за ўсё, старэйшы народны музыкант, майстар па вырабе народных інструментаў, цудоўны расказчык аб звычаях і абрадах груздаўскай зямлі І. У. Андрон з в. Цешалава, знаўца дзіцячага фальклору М. Л. Каліцкая з Каліт, народная спявачка, расказчыца Ф. І. Ландышкіна з Варапаева, В. Ю. Матошка, якая цікава паведамляе пра «Жаніцьбу Цярэшкі» з в. Сяргеевічы і шмат іншых.

ЛІТАРАТУРА

1. Калядна-абрадавыя песні // Памяць: Пастаўскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал.: Г. К. Кісялёў [і інш.] ; уклад.: К. І. Козак, А. І. Кузняцоў ; рэд.-склад. Г. К. Кісялёў ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : Белта, 2001. – С. 608–610.

2. Народныя святы, абрады, звычаі // Памяць: Пастаўскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал.: Г. К. Кісялёў [і інш.] ; уклад.: К. І. Козак, А. І. Кузняцоў ; рэд.-склад. Г. К. Кісялёў ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : Белта, 2001. – С. 593–604.

3. Чатовіч, Л. Я. Гульнёвы фальклор Пастаўшчыны / Л. Я. Чатовіч // Памяць: Пастаўскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал.: Г. К. Кісялёў [і інш.] ; уклад.: К. І. Козак, А. І. Кузняцоў ; рэд.-склад. Г. К. Кісялёў ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : Белта, 2001. – С. 604–608.