Афганистан. Без права на забвение

Афганистан. Без права на забвение

Афганистан. Без права на забвение

Художники Витебщины

Художники Витебщины

Художники Витебщины

Народная творчасць. Талачынскі раён

Багатая Талачыншчына на народную песенную творчасць. Гэта каляндарна-абрадавыя, сямейна-абрадавыя песні.

Надыход вясны спрадвечна інтэнсіфікаваў працоўную дзейнасць і духоўнае жыццё чалавека. Чалавек, адчуваючы магутнае стымулюючае ўздзеянне вясны на навакольны свет, прыроду, прыдаваў вялікае значэнне сімвалічным дзеянням, каб выклікаць яе прыход. Вясной, напрыклад, у в. Райцы спявалі:

Весна-красна да нас прышла,

Ясна сонца ў ваконца!

Многа добрага нам прынісла.

Вісна прышла з цёплай вадзіцай,

З цёплай вадзіцай, сярэбранай расіцай.

Вісна прышла з зялёнай травіцай,

З зялёнай травіцай, з яснам сонцам,

Усю прыроду абудзіла,

Пахара ў поля пазвала:

– Выхадзі, пахар, землю пахаці,

Землю пахаці, зярно сеяці,

Каб наша ніва добра радзіла,

Каб у закрамах многа хлеба была.

Глыбокім духоўным сэнсам напоўнены святочныя рэлігійныя абрады (Каляды, Вадохрышча, Вялікдзень, Юр'я, Тройца, Купалле, Дзяды, Пакровы). Здаўна ў Талачынскім раёне адзначаецца Масленіца. Масленічны перыяд з'яўляецца прамежкавым часам паміж сезонамі зімы і вясны, што і вызначае ў святочным комплексе спалучэнне зімовых і веснавых абрадаў.

У в. Райцы на Масленіцу спявалі:

На вуліцы дзеўкі гуляюць, гуляюць,

Мяне, маладую, гукаюць, гукаюць.

У мяне, маладзенькай, муж ліхі, муж ліхі,

На вулку гуляць не пусціў, не пусціў

І вароцікі зачыніў, зачыніў.

А хоць пусціць позненька, позненька,

Усе дзевачкі – розненька, розненька.

Выйду на вулку – запяю, запяю,

Усех дзевачак сабяру, сабяру.

Дамоў іду – стучуся, стучуся,

У дзівяратунькі прашуся, прашуся:

– Дзівіратунька, родны брат, родны брат,

Пусці мяне дадому, дадому,

Пашыю рубашку да полу, да полу.

Праводзяць Масленіцу i сустракаюць вясну як у вёсках, так i ў райцэнтры. Наладжваюць народныя гулянні (катанне на конях, гушканне на арэлях, катанне з ледзяных горак, спальванне чучала 3імы і інш.).

Самым яркім, прыгожым і адказным рытуалам лічыцца вяселле. У Талачынскім раёне распаўсюджаны «стаўбавы» абрад, які адкрываў вяселле і абавязковым удзельнікам якога быў «стаўбавы», або «запявала». Ён узлазіў на ўзвышша (звычайна на пячны стоўб – адсюль і назва абраду), прамаўляў адтуль спецыяльныя арацыі і выконваў асобую песню.

Другі дзень вяселля быў амаль цалкам гульнявы. Такім ён застаецца і ў побыце сучаснай вёскі. Так, у в. Звянячы «ганялі сучку»: «Нявеста ці матка нявесціна далжна ў шкаф паставіць гарэлкі, закускі, тарты – усяго. Тады выварачываюць кажушок і надзяюць як сучку (сабачку) жэншчыну ілі мушчыну. Усе за сталом сядзяць, а сучка палезець пад стол і будзець за ногі нявесту гэту ўжо грыбаць там. А яна далжна вылязці і ўсё са шкафа сваё паставіць на стол. А тады ўжо ўгашчаюцца».

Праз тыдзень адбываюцца «перазовы» – наведванне маладымі і сваякамі зяця бацькоў сваёй жонкі. Згодна са звычаем, «нявеста не прыходзіць к мацеры, патаму што ўжо ў мужа жывёт і не імеет права ісці ў свой дом, пака перазовы не пагуляюць». У перазовы маглі ехаць і тыя, хто па той ці іншай прычыне не быў на вяселлі. Гасцей сустракалі і частавалі. На гэтым вясельныя ўрачыстасці заканчваліся.

Святкаванне хрэсьбін было важнай падзеяй у жыцці сям'і. На хрэсьбіны прыходзілі толькі па запрашэнні. Калі збіраліся ўсе госці і кумы вярталіся разам з дзіцем з царквы, гаспадар запрашаў усіх прысутных за стол. Спецыяльнай стравай на хрэсьбінах з'яўлялася «бабіна каша», якую гатавала бабка. Падавалася гэта рытуальная страва ў канцы свята і дзялілася паміж гасцямі. Пры падзеле кашы ў в. Райцы спявалі:

– Адкуль ты, бабка? – З Магілева.

– Чаму ты бабка, не калела?

– Адкуль ты, бабка? – Із Расна.

Нашто брахалі напрасна?

– Як твая каша без масла,

Каб табе ў грудзях захрасла.

Асаблівае месца ў святочных звычаях займалі варожбы. Так, у в. Малое Высокае прымячалі на ацёл каровы: «хто первы на Раждзяство прыдзець у хату, мужчына ці жанчына. Калі мужчына – чакалі бычка, калі жанчына – цёлачку».

Танцавальная традыцыя характарызуецца наяўнасцю карагодаў, танцаў абрадавых, танцаў, прымеркаваных да абрадаў, танцаў пазаабрадавых.

У раёне распаўсюджаны дзве жанравыя разнавіднасці карагодаў: гульнявыя і танцавальныя. Абедзве маюць пераважна зімовую (да Каляд) прымеркаванасць. Сярод гульнявых вылучаюцца такія карагоды, як «Мядзвежка», «Хаджу я, гуляю ўдоль па карагоду», «Заінька», «А хадзіў жа Барыс»; сярод танцавальных – «Завіўся, завіўся пляцень», «Каб мне чарачку гарэлкі», «Мая Марусенька маленька».

У групе абрадавых танцаў асноўнае месца займаюць калядныя: «Казёл», «Лявоніха» ў зімовай гульні «Жаніцьба Цярэшкі», «Крыжачок». Існуюць таксама купальскія («У казла»), жніўныя («Малацьба») і льняныя («Каза») танцы.

Да абрадавых можна аднесці: вясельны танец маладых («Вальс»), танцы сватоў і гасцей (разнастайныя полькі) і іншыя.

Да пазаабрадавых танцаў адносяцца кадрылі, полькі, вальсы, лявоніхі і іншыя побытавыя танцы.

У Талачынскім раёне распаўсюджаны кадрылі на 4 калены (в. Абольцы, Кісялева, Крывыя), полькі «Чыжык», «Тройка» (в. Рамашкава), «Вальс з адбоем» (в. Серкавіцы), аднапарныя танцы «Полька», «Месяц», «Каробачка» (в. Рамашкава).

Народная творчасць раёна вывучаецца і распаўсюджваецца работнікамі культуры. Дзякуючы ім, мы больш даведваемся пра звычаі нашых продкаў, захоўваем нашу нацыянальную беларускую культуру.

 

ЛІТАРАТУРА

1. Народная лирика Витебского Поозерья : антология / ред.-сост. В. Н. Поклонская. – Витебск : ВГУ им. П. М. Машерова, 2007. – 256 с.

2. Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / Т. Б. Варфаламеева [і інш.]. – Мінск : Беларуская навука, 2004. – Т. 2 : Віцебскае Падзвінне. – 910 с.