Афганистан. Без права на забвение

Афганистан. Без права на забвение

Афганистан. Без права на забвение

Художники Витебщины

Художники Витебщины

Художники Витебщины

Богаяўленскі мужчынскі манастыр. Полацкі раён, г. Полацк

Богаяўленскі мужчынскі манастыр знаходзіцца ў цэнтры горада, на правым беразе р. Заходняя Дзвіна. Комплекс уключае мураваны Богаяўленскі сабор і жылы корпус манастыра.

У XVI–XVIII стст. складаўся з драўлянай царквы і будынка брацкай школы. Упамінаецца ў 1633–1636 гг., калі князь Леў Самуіл Агінскі і міравы земскі суддзя Севасцьян Мірскі аднавілі прыстанак пасля пажару і пасадзейнічалі заснаванню праваслаўнага брацтва. Манастыр, як праваслаўны, быў зацверджаны граматай Уладзіслава IV у 1633 годзе. С. Мірскі ахвяраваў участак зямлі па вуліцы Вялікай для пабудовы школы і тэатра. У 1657 годзе да манастыра была прыпісана маёмасць Залатаношскага Спаса-Праабражэнскага манастыра. У брацтва манастыр быў адабраны ў 1668 годзе паводле загада караля Яна Казіміра. У чэрвені 1683 года ў выніку гарадскога пажару пацярпеў і манастыр, таму манахі былі вымушаны закласці на правабярэжным баку Полацка капліцу і новую царкву. Пасля пажару 1757 года ў 1761–1779 гг. быў пабудаваны мураваны Богаяўленскі сабор. У 1782 годзе архітэктар Дж. Кварэнгі распрацаваў праект пашырэння манастыра. Прадугледжвалася раскрыццё архітэктурнага ансамбля ўздоўж вуліцы Ніжнепакроўскай – царкву фланкіравалі два 2-павярховыя будынкі, размешчаныя па чырвонай лініі вуліцы: з захаду – жылы корпус, з усходу – школа (з 1835 года – мужчынскае духоўнае вучылішча, не збераглося). У выніку архітэктура комплексу набыла барочна-класіцыстычны характар. У 1798 годзе манастыр быў пакінуты за штатам, а ў 1842 годзе ўзведзены і 2-і клас. У пачатку XIX стагоддзя з усходу ад царквы быў пабудаваны «эканамічны дом» (не захаваўся). На пачатак XX стагоддзя пры манастыры лічылася 28 чалавек браціі пад кіраўніцтвам архімадрыда Яўфімія.

Сабор у гонар Богаяўлення – помнік архітэктуры барока. Крыжова-купальны 1-апсідны храм з дзвюма 1-яруснымі вежамі на галоўным (заходнім) фасадзе. Над перакрыжаваннем асноўнага аб'ёму і трансепта – высокі светлавы барабан са сферычным купалам, завершаным гранёным ліхтаром. Такімі ж купалкамі завершаны і фасадныя вежы, паўночная з'яўлялася званіцай. Сцены, вежы, грані барабана прарэзаны высокімі паўцыркульнымі аконнымі праёмамі і расчлянёны пілястрамі ў прасценках. Галоўны фасад крапаваны магутнымі слаістымі пілястрамі на высокіх цокалях, па восі сіметрыі арачныя ўваходны партал і аконны праём хораў над ім. Вось сіметрыі бакавых фасадаў падкрэслена рызалітам з лучковым уваходным праёмам з глыбокімі адхіламі. Па перыметры будынка праходзіць карніз простай прафіліроўкі. Барочныя франтонныя завяршэнні фасадаў былі зняты ці паменшаны ў 1839 годзе.

Інтэр'ер 2-светлавы, у цэнтры 4 масіўныя слупы квадратнага сячэння, перакінутыя цераз іх аркі і ветразі нясуць сферычны купал з ліхтаром. Цыліндрычны барабан пад купалам вырашаны як ратонда. Перакрыцці – цыліндрычныя скляпенні на распалубках. Фрагментарна захаваўся фрэскавы жывапіс на ўнутранай паверхні барабана. Пасля рэстаўрацыі з 1981 года ў саборы размясцілася карцінная галерэя.

Жылы корпус – помнік архітэктуры барока і класіцызму. Пабудаваны на месцы драўлянай брацкай школы. Г-падобны ў плане мураваны будынак, у якім знаходзіліся келлі манахаў і пакоі ігумена, 2 «цеплыя» царквы – Еўфрасіннеўская і Кацярынінская. У кампазіцыі галоўнага фасада будынка выкарыстаны характэрны для класіцызму прынцып – 1-ы паверх трактаваўся як аснова больш рэпрэзентацыйнага 2-га паверха, быў дэкарыраваны рустам і расчлянёны невялікімі лучковымі аконнымі праёмамі ў простых ліштвах з замковым каменем. Будынак апярэзаны развітым прафіляваным карнізам. Вуглавая частка вылучана 4 іанічнымі паўкалонамі і завершана франтонам з невялікай вежачкай. У 1784–1791 і 1812–1819 гг. у корпусе размяшчалася народнае вучылішча, у 1792–1812 гг. – багадзельня. У 1970-я гг. быў рэстаўрыраваны, выкарыстоўваўся як жылы дом. Зараз будынак прыстасаваны пад Музей-бібліятэку Сімяона Полацкага і Музей беларускага кнігадрукавання.

 

Богаяўленскі мужчынскі манастыр. г. Полацк. Фотаздымак з сайта https://planetabelarus.byБогаяўленскі мужчынскі манастыр. г. Полацк. Фотаздымак з сайта https://planetabelarus.byБогаяўленскі мужчынскі манастыр. г. Полацк. Фотаздымак з сайта https://planetabelarus.by

ЛІТАРАТУРА

1. Богаяўленскі мужчынскі манастыр // Праваслаўныя храмы Беларусі : энцыклапедычны даведнік / А. М. Кулагін ; маст.: З. Э. Герасімовіч, У. П. Свентахоўскі. – Мінск : БелЭн, 2007. – С. 327–328.

2. Колосовская, А. Н. Полоцкий богоявленский монастырь / А. Н. Колосовская // Регионы Беларуси : энциклопедия : в 7 т. / редкол.: Т. В. Белова [и др.]. – Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 2011. – Т. 2 : Витебская область : в 2 кн. – Кн. 2. – С. 327–328.

3. Кушакова, Т. А. Монументальные сооружения Богоявленского монастыря в Полоцке / Т. А. Кушакова // Труды молодых специалистов Полоцкого государственного университета / Министерство образования Республики Беларусь, Полоцкий государственный университет ; редкол.: Д. Н. Лазовский [и др.]. – Новополоцк, 2009. – Вып. 36 : Строительство. – С. 21–24.

4. Ненарадова, О. Кафедральный собор Богоявления / О. Ненарадова // Полоцкие епархиальные ведомости. – 2007. – № 5 (сентябрь). – С. 4.

5. Ненарадова, О. Полоцкий Свято-Богоявленский кафедральный собор / О. Ненарадова // Полоцкие епархиальные ведомости. – 2011. – № 4 (нояб.). – С. 1, 3.

6. Свята-Богаяўленскі мужчынскі манастыр // Праваслаўныя храмы на Беларусі : энцыклапедычны даведнік / А. М. Кулагін ; мастак І. І. Бокі. – Мінск : БелЭн, 2001. – С. 161–162.