Геалагічная будова, карысныя выкапні, рэльеф. Мёрскі раён

Подробности

Створана 17.08.2020 11:46

Адноўлена 17.08.2020 09:34

Мёрскі раён размешчаны на паўночным захадзе Беларусі. Полацкая нізіна  знаходзіцца на поўначы Беларусі, займае значную частку Віцебскай вобласці, заходзіць на тэрыторыю Літвы і Латвіі. Паўднёва-заходняя яе частка ўздоўж ракі Дзісна – Дзісенская нізіна. Значная частка Мёршчыны занята Дзісенскай нізінай – плоскаўвагнутай, прарэзанай далінамі рэк, прасторы паміж якімі аднастайныя і роўныя, з адноснымі вышынямі ў 3–5 м. Пераважаюць дзярнова-падзолістыя слабаглеяватыя, глеяватыя гліністыя і цяжкасугліністыя глебы.

На паўночным захадзе на тэрыторыі раёна знаходзяцца ўзвышшы Браслаўскай грады. Асноўны тып рэльефу – узгорыста-марэнны азёрны, значна расчлянёны, спалучае падоўжаныя ўзгоркі і невялікія грады з западзінамі. Найвышэйшы пункт – Воўчая Гара – 211 м, размешчана каля в. Пераброддзе.

Глебы дзярнова-падзолістыя на марэнных суглінках, у паніжэннях – тарфяна-балотныя. Пад лесам і хмызнякамі 20 % тэрыторыі, пад ворнымі глебамі – да 60 %.

У тэктанічных адносінах раён прымеркаваны да Прыбалтыйскай монакліналі – схілу Беларускай антэклізы. Сучасная паверхня складзена з алювіяльных адкладаў поймы і надпоймавых тэрас Заходняй Дзвіны, азёрна-алювіяльных, марэнных і флювіягляцыяльных адкладаў паазёрскага ледавіка. Ніжэй залягаюць утварэнні сожскага і дняпроўскага ледавікоў. Агульная магутнасць тоўшчы антрапагенавых адкладаў ад 40–50 да 60–90 м.

Мёршчына ўваходзіць у Браслаўска-Мёрскі аграглебавы падраён і Шаркаўшчынска-Верхнядзвінскі аграглебавы раён. У сельгасугоддзях дзярнова-падзолістыя забалочаныя глебы займаюць 49,9 %, дзярнова-падзолістыя – 34 %, дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя – 9,2 %, тарфяна-балотныя – 5,3 %, поймавыя – 1,5 %.

Па механічным складзе сугліністыя глебы займаюць 75,3 %, супясчаныя – 17,5 %, тарфяныя – 5,3%, пясчаныя – 1,9 %.

11,8 % ворных зямель завалунена.

Сярод карысных выкапняў – торф, сапрапель, гліна, суглінак, пясок, пясчана-жвіровы матэрыял.

Асноўнае выкапнёвае багацце Мёршчыны – торф. Вядома 22 радовішчы торфу з агульнымі запасамі 148,4 млн. т. Найбольшыя – Ельня, Мох, Стрэчна, Буянава, Кіслоўскае 2-е. Актыўнае ўжыванне торфу на ўгнаенні ў апошнія гады прыпынілася.

Чатыры радовішчы глін і суглінкаў – Карашкевічы, Малаглінаўскае, Галомысленскае, Баграмянаўскае – маюць запасы 1,7 тыс. м³. Толькі два апошнія ў эксплуатацыі. Баграмянаўскае ўтрымлівае 207 тыс. м³ стужкавых цёмна-чырвоных, бурых, слабапластычных глін магутнасцю 4,7 м, цёмна-рыжыя суглінкі магутнасцю 1,5 м. Выкарыстоўваюцца для вырабу цэглы.

Каля в. Малая Глінаўка разведаны 510 тыс. м³ чырвона-бурых, карычневых, пластычных і высокапластычных глін таўшчынёй да 3 м, якія прыдатны для вырабу цэглы.

Былі знойдзены 4 радовішчы пясчана-жвіровага матэрыялу з запасамі 1,7 тыс. м³. Падгайскае выпрацавана поўнасцю, Гір'яцкае – у значнай ступені. Эксплуатуюцца драбнейшыя, вядзецца пошук новых.

Падзвінскае радовішча пяскоў 15 млн. м³ прыдатнае для будаўнічых работ, магутнасцю да 6,4 м. Пяскі светла-шэрыя, шэравата-жоўтыя, розназярністыя, палевашпатава-кварцавыя, месцамі жвірыстыя.

Азёры ўтрымліваюць значныя запасы сапрапелю. Толькі ў Красноўскім возеры іх 3,5 млн. м³. Таўшчыня адкладаў да 8,5 м. Змяшчаюць 3,6 % азоту, 2,1 % вокіслаў кальцыю, 0,6 % калію і 0,2 % фосфару. Карысныя выкапні прыдатныя для ўгнаенняў, буравых работ і вытворчасці будаўнічых матэрыялаў.

ЛІТАРАТУРА

1. Браслаўска-Міёрскі аграглебавы падраён // Энцыклапедыя прыроды Беларусі : у 5 т. / рэдкал.: І. П. Шамякін [і інш.]. – Мінск : БелСЭ імя П. Броўкі, 1983. – Т. 1 : Ааліты–Гасцінец. – С. 324.

2. География // Миорщина: мгновения прошлого и настоящего / текст Л. А. Мателенок ; фото О. В. Молодечкин, Л. А. Мателенок. – Новополоцк : О. В. Молодечкин, 2006. – С. 6.

3. Географическое положение // Витебская область: природа, туризм, спорт, отдых = Vitebsk region: the nature, tourism, sport, rest / под общ. ред. Л. Л. Прокофьевой. – Витебск : Витебский Центр маркетинга, 2005. – С. 50.

4. Глеба // Памяць: Міёрскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал.: Г. М. Маняк [і інш.]. ; уклад. Л. А. Матэленак ; рэд. В. І. Марціновіч ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : Беларуска навука, 1998. – С. 24.

5. Дзяменцьеў, В. А. Прырода Беларусі : (фізіка-геаграфічны агляд) / В. А. Дзяменцьеў, А. Х. Шкляр, О. Ф. Якушка. – Мінск : Дзяржаўнае вучэбна-педагагічнае выдавецтва Міністэрства асветы БССР, 1959. – 315 с.

6. Карысныя выкапні // Геаграфія Беларусі : энцыклапедычны даведнік / рэдкал.: Л. В. Казлоўская [і інш.]. – Мінск : БелЭн, 1992. – С. 21–41.

7. Карысныя выкапні // Памяць: Міёрскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал.: Г. М. Маняк [і інш.]. ; уклад. Л. А. Матэленак ; рэд. В. І. Марціновіч ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : Беларуска навука, 1998. – С. 23–24.

8. Качкоў, Ю. П. Шаркоўшчынска-Верхнядзвінскі аграглебавы раён / Ю. П. Качкоў // Энцыклапедыя прыроды Беларусі : у 5 т. / рэдкал.: І. П. Шамякін [і інш.]. – Мінск : БелСЭ імя П. Броўкі, 1986. – Т. 5 : Стаўраструм–Яшчур. – С. 369.

9. Міёрскі раён / Ф. Ф. Бурак [і інш.] // Энцыклапедыя прыроды Беларусі : у 5 т. / рэдкал.: І. П. Шамякін [і інш.]. – Мінск : БелСЭ імя П. Броўкі, 1984. – Т. 3 : Катэнарыя–Недайка. – С. 353–354.

10. Міёрскі раён // Рэспубліка Беларусь. Вобласці і раёны : энцыклапедычны даведнік / аўт.-склад. Л. В. Календа. – Мінск : БелЭн, 2004. – С. 140–142.

11. Миорский район // Регионы Беларуси : энциклопедия : в 7 т. / редкол.: Т. В. Белова [и др.]. – Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 2011. – Т. 2 : Витебская область : в 2 кн. – Кн. 2. – С. 129–133.

12. Паплаўскі, І. У. Прырода – другая культура / І. У. Паплаўскі // Міёрскія навіны. – 2004. – 16 сак. – С. 3.

13. Полезные ископаемые // Витебская область : природные ресурсы и охрана окружающей среды (2011–2015 гг.) / сост.: И. А. Масленицына, С. А. Бойков ; фото: Г. Х. Горланов [и др.]. – Минск : Белстан, 2016. – С. 57–71.

14. Рэльеф і прыродныя раёны // Геаграфія Беларусі : энцыклапедычны даведнік / рэдкал.: Л. В. Казлоўская [і інш.]. – Мінск : БелЭн, 1992. – С. 42–78.