Азёры. Пастаўскі раён

Подробности

Створана 08.11.2018 09:10

Адноўлена 02.09.2020 08:56

Утварэнне большасці азёр звязана з дзейнасцю паазерскага ледавіка і яго талых вод. Іх сучасныя катлавіны канчаткова сфарміраваліся прыкладна 9–10 тыс. год таму.

У ваколіцах Паставаў налічваецца каля трыццаці азёр. Вядома, многія з іх вельмі маленькія, з невялікай глыбінёй, раскіданыя і схаваныя сярод балот і лясоў. Дакладную іх колькасць вызначыць даволі складана, бо некаторыя азёры ўжо амаль што ператварыліся ў балоты, некаторыя былі спушчаны, некаторыя ўтварыліся нанова на поймах рэк.

Самым вялікім возерам у ваколіцах Паставаў па плошчы паверхні з'яўляецца Доўжа, крыху меншыя – Задзеўскае і Світа.

Калі параўнаць глыбіні азёр, то бачна, што вялікія па плошчы азёры маюць і вялікія паказчыкі па глыбіні. Найбольшую глыбіню мае возера Світа – 31 м. Больш дзесяці метраў углыб намерана ў Задзеўскім – 21,8 м, Спорах – 20,8 м, Доўжы – 13,7 м.

Разам з тым, у мясцовасці шмат азёр, у якіх максімальная глыбіня не перавышае 5 м. Сюды можна аднесці Ольсю (2,5 м), Мажэйкі (3,9 м), Кавалькі (4,5 м), Ксяндзы (4,5 м).

З-за таго, што ледавік у свой час утварыў шмат выцягнутых лажбін, на Пастаўшчыне шмат доўгіх і вузкіх азёр. Чэмпіёнам па гэтым паказчыку з'яўляецца возера Доўжа, якое пры максімальнай шырыні 420 м мае даўжыню 4,89 км.

Па празрыстасці вады азёры розняцца таксама вельмі значна.

Асаблівую прыгажосць азёрам надаюць астравы. Тры востравы знаходзяцца на возеры Світа, па адным – на Задзеўскім і Спорах.

Найбольшымі азёрамі Пастаўскага раёна з'яўляюцца: Вялікія Швакшты, Малыя Швакшты, Вялікія Сурвілішкі, Доўжа, Задзеўскае, Лісіцкае, Лодасі, Лучай, Свідна, Світа.

Баравое – у басейне Галбіцы, за 2 км на паўднёвы ўсход ад в. Дунілавічы. Плошча 0,49 км². Даўжыня 1 км, максімальная шырыня 0,54 км, максімальная глыбіня 16 м. Вадазбор 3 км^2. Авальная катлавіна размешчана сярод лесу. Схілы вышынёй да 12 м. Усходні бераг пясчаны, заходні забалочаны.

Баравое – у басейне Ласіцы, за 0,7 км на паўднёвы захад ад в. Лашукі. Плошча 0,24 км². Даўжыня 0,82 км, максімальная шырыня 0,43 км, максімальная глыбіня 15 м. Вадазбор 6,25 км². Схілы вышынёй да 5–10 м, пакрытыя лесам і хмызняком. Берагі высокія, пясчаныя. Злучана ручаём з возерам Крывое, выцякае ручай у Ласіцу.

Белае – у басейне Лучайкі каля в. Сівіцы. Плошча 0,31 км², даўжыня 1,02 км, максімальная шырыня 0,93 км, максімальная глыбіня 5 м. Вадазбор 1,2 км². Катлавіна акруглая. Схілы вышынёй да 5 м, пакрытыя лесам.

Белае – у басейне Галбіцы, каля в. Белае. Плошча 0,22 км². Даўжыня 0,9 км, максімальная шырыня 0,38 км, максімальная глыбіня 6 м. Вадазбор 1,5 км². Катлавіна складаецца з 3 плёсаў. Схілы вышынёй да 5 м, у большасці разараны. Берагі забалочаныя. Злучана пратокай з возерам Азерцы.

Белькі – у басейне Паловіцы, каля в. Белькі. Плошча 0,26 км². Даўжыня 0,94 км, максімальная шырыня 0,37 км, максімальная глыбіня 4,2 м, сярэдняя – 2 м. Вадазбор 2,2 км². Схілы катлавіны вышынёй да 5–8 м, разараны. Сток у раку Паловіца.

Бледнае – у басейне Галбіцы, каля в. Дунілавічы. Плошча 0,22 км². Даўжыня 0,56 км, максімальная шырыня 0,5 км, максімальная глыбіня 11 м. Вадазбор 36,6 км². Катлавіна акруглая. Берагі забалочаныя. Плошча 0,36 км². Даўжыня 0,95 км, максімальная шырыня 0,52 км. Катлавіна абкружана забалочанай поймай.

Варанец – у басейне Мядзелкі, каля в. Пятроўшчына. Плошча 0,11 км² Даўжыня 0,48 км, максімальная шырыня 0,29 км, максімальная глыбіня 30 м. Схілы вышынёй да 10–18 м, пакрыты лесам. Працякае ручай, які ўпадае ў раку Мядзелка.

Волься – у басейне Мядзелкі, каля в. Вялікая Волься. Плошча 0,25 км². Даўжыня 0,84 км, максімальная шырыня 0,39 км, максімальная глыбіня 2,5 м, сярэдняя 1,4 м. Вадазбор 43,2 км². Схілы вышынёй 3–7 м. Упадае ручай Вінгра, выцякае ў раку Мядзелка.

Вялікае Камайскае – у басейне Камайкі (выцякае з возера). На захад ад в. Камаі. Плошча 0,25 км². Даўжыня 1,05 км, максімальная шырыня 0,36 км, максімальная глыбіня 22 м, сярэдняя 6, 7 м. Вадазбор 9,8 км². Злучана пратокай з возерам Малое Камайскае.

Вялікія Сурвілішкі (Сурвілішкаўскае, Мягунскае) – у басейне Камайкі, каля в. Мягуны. Плошча 1,03 км². Даўжыня 2,36 км, максімальная шырыня 0,53 км, максімальная глыбіня 9,1 м, сярэдняя 3,1 м. Вадазбор 132 км². Злучана Камайкай з возерам Малыя Сурвілішкі.

Галбея Паўднёвая (Задняе возера) – у басейне Галбіцы (працякае праз возера), каля в. Гута. Плошча 0,36км². Даўжыня 1,65 км, максімальная шырыня 0,42 км, максімальная глыбіня 15 м. Вадазбор 6,25 км^2. Схілы вышынёй да 6 м, часткова разараны.

Глодава – у басейне Мядзелкі, за 3,5 км на паўднёвы ўсход ад в. Дварчаны. Плошча 0,35 км^2. Даўжыня 1,6 км, максімальная шырыня 0,45 км, максімальная глыбіня 6 м, сярэдняя 3,4 м. Вадазбор 13,3 км². Упадае ручай з возера Доўжа.

Доўжа – у басейне Мядзелкі, каля в. Доўжа (Шыркаўскі сельсавет). Плошча 1,04 км². Даўжыня 4,89 км, максімальная шырыня 0,42 км, максімальная глыбіня 13,7 м, сярэдняя 5,2 м. Вадазбор 10,3 км². На паўночным захадзе злучана ручаём з возерам Глодава.

Думбля – у басейне Мядзелкі, за 0,5 км ад г. Паставы. Плошча 0,11 км². Даўжыня 0,6 км, максімальная шырыня 0,2 км. Вадазбор 9,9 км². Злучана з Задзеўскім возерам і ракой Мядзелка.

Загацце (Загач) – у басейне Мядзелкі, за 3,5 км на паўднёвы захад ад г. Паставы. Плошча 0,3 км². Даўжыня 1,29 км, максімальная шырыня 0,33 км, максімальная глыбіня 7,8 м, сярэдняя 3,9 м. Вадазбор 9,8 км². Схілы вышынёй да 12–15 м. Упадаюць 6 ручаёў, злучана з Задзеўскім возерам.

Задзеўскае – у басейне Мядзелкі, каля в. Задзеўе (Ярэўскі сельсавет). Плошча 0,92 км². Даўжыня 2,46 км, максімальная шырыня 0,63 км, максімальная глыбіня 21,8 м, сярэдняя 5,5 м. Вадазбор 68,8 км². Схілы вышынёй да 5–12 м, разараны. Працякае ручай Спорыца, злучана з возерам Загацце. На паўночным беразе археалагічны помнік – селішча канца III – пачатку II тыс. да н.э.

Кавалькі – у басейне Мядзелкі, за 3,5 км на паўднёвы захад ад г. Паставы. Плошча 0,23 км². Даўжыня 0,74 км, максімальная шырыня 0,48 км, максімальная глыбіня 4,6 м.

Крывое – у басейне Ласіцы, за 3 км ад в. Крывое. Плошча 0,26 км². Даўжыня 1,25 км, максімальная шырыня 0,3 км. Вадазбор 31,5 км^2. Схілы вышынёй да 10–15 м. Праз возера цячэ рака Ласіца.

Крывое – у басейне Ласіцы, за 2 км на паўночны захад ад в. Ласіца. Плошча 0,19 км². Даўжыня 0,75 км. максімальная шырыня 0,22 км. Вадазбор 5,25 км². Схілы вышынёй 6–9 м. Злучана ручаём з азёрамі Новікі і Баравое.

Ксяндзоўскае – у басейне Мядзелкі, за 1 км на паўднёвы захад ад в. Хацілы. Плошча 0,18 км². Даўжыня 0,8 км, максімальная шырыня 0,29 км, максімальная глыбіня 4,6 м, сярэдняя 2,7 м. Вадазбор 3,8 км². Схілы вышынёй да 2–4 м, разараны.

Ласіца – у басейне Ласіцы, каля в. Казлоўшчына. Плошча 0,46 км². Даўжыня 1,44 км, максімальная шырыня 0,51 км, максімальная глыбіня 3,8 м, сярэдняя 2,4 м. Вадазбор 108 км². Схілы вышынёй да 11–15 м. Праз возера цячэ рака Ласіца.

Лодасі (Лодаскае) – у басейне Страчы, каля в. Лодасі. Плошча 1,03 км². Даўжыня 1,83 км, максімальная шырыня 0,94 км, максімальная глыбіня 9,5 м, сярэдняя 4 м. Вадазбор 17,6 км². Схілы вышынёй да 2–4 м. Маецца востраў. Звязана ручаём з возерам Саранчаны.

Малое Камайскае – у басейне Камайкі, каля в. Камаі. Плошча 0,05 км². Даўжыня 0,32 км, максімальная шырыня 0,22 км, найбольшая глыбіня 12,2 м. Упадаюць 2 ручаі, злучана пратокай з возерам Вялікае Камайскае.

Малыя Сурвілішкі – у басейне Камайкі, каля в. Сурвілішкі. Плошча 0,29 км². Даўжыня 1,02 км, максімальная шырыня 0,46 км, максімальная глыбіня 2,6 м, сярэдняя 1,2 м. Вадазбор 135 км². Схілы вышынёй да 10–20 м. Праз возера працякае р. Камайка.

Малыя Швакшты (Малая Швакшта) – у басейне Страчы, каля в. Папоўцы. Плошча 1,91км^2. Даўжыня 2,3 км, максімальная шырыня 1,3 км, максімальная глыбіня 3,2 м. Вадазбор 105 км². Схілы вышынёй да 3–4 м. Злучана з возерам Вялікія Швакшты.

Маскалёва – у басейне Галбіцы, каля в. Харкі. Плошча 0,1 км². Даўжыня 0,58 км, максімальная шырыня 0,28 км, максімальная глыбіня 2,25 м, сярэдняя 1,8 м. Вадазбор 2,25 км². Схілы вышынёй да 2 м. Выцякае ручай у раку Заражанка.

Надазерскае – у басейне Ласіцы, каля в. Колаўцы (Ваўкоўскі сельсавет). Плошча 0,23 км². Даўжыня 0,95 км, максімальная шырыня 0,3 км. Вадазбор 3,25 км². Схілы вышынёй да 7–12 м.

Паскрынне – у басейне Галбіцы, каля в. Жуперкі. Плошча 0,1 км². Даўжыня 0,51 км, максімальная шырыня 0,26 км, максімальная глыбіня 3,2 м, сярэдняя 1,8 м. Вадазбор 2 км². Схілы вышынёй да 6 м. Злучана з возерам Рудзіца.

Рудзіца – у басейне Галбіцы, каля в. Рэдзькаўшчына. Плошча 0,22 км². Даўжыня 0,77 км, максімальная шырыня 0,38 км. Вадазбор 3,75 км². Схілы вышынёй да 8 м. Злучана ручаём з возерам Паскрынне. Выцякае рака Чэртка.

Саранчаны (Серанчаны) – у басейне Страчы, каля в. Саранчаны. Плошча 0,68 км². Даўжыня 5,6 км, максімальная шырыня 0,6 км, максімальная глыбіня 3,5 м, сярэдняя 1,4 м. Вадазбор 45,6 км². Схілы вышынёй да 8 м. Маецца востраў плошчай 0,4 га. Злучана пратокай з возерам Лодасі, выцякае ручай у Страчу.

Сарокі – у басейне Ласіцы, каля в. Сарокі. Плошча 0,1 км². Даўжыня 0,51 км, максімальная шырыня 0,24 км. Вадазбор 2,5 км². Схілы вышынёй да 6 м.

Свідна – у басейне Галбіцы, каля в. Дунілавічы. Плошча 0,97 км². Даўжыня 1,45 км, максімальная шырыня 0,98 км, максімальная глыбіня 11,6 м, сярэдняя 6 м. Вадазбор 8,43 км². Схілы вышынёй да 4–6 м. Выцякае ручай у Заражанку.

Світка – у басейне Мядзелкі, каля в. Сіманькі. Плошча 0,23 км² Даўжыня 0,87 км, максімальная шырыня 0,5 км. Вадазбор 23,5 км². Схілы вышынёй да 8–13 м. Злучана ручаём з возерам Світа, выцякае рака Спорыца.

Споркі – у басейне Мядзелкі, каля в. Шыркі. Плошча 0,15 км². Даўжыня 0,6 км, максімальная шырыня 0,3 км, максімальная глыбіня 8,1 м, сярэдняя 1,7 м. Вадазбор 2,6км². Схілы вышынёй да 12–15 м. Выцякае ручай у возера Споры.

Споры – у басейне Мядзелкі, каля в. Шыркі. Плошча 0,7 км^2. Даўжыня 1,45 км, максімальная шырыня 0,84 км, максімальная глыбіня 20,8 м, сярэдняя 4,8 м. Вадазбор 48 км². Схілы вышынёй да 10–20 м. Маецца востраў плошчай 1,5 га. Праз возера цячэ рака Спорыца і злучае з азёрамі Світка, Задзеўскае. Упадае ручай з возера Споркі.

Старадворскае – у басейне Галбіцы, каля в. Стары Двор. Плошча 0,16 км². Даўжыня 0,73 км, максімальная шырыня 0,45 км. Схілы вышынёй да 10–15 м. Праз возера працякае рака Шурыца.

Трумпіцкае – у басейне Галбіцы, каля в. Вайцяхі. Плошча 0,44 км². Даўжыня 1,37 км, максімальная шырыня 0,57 км, максімальная глыбіня 4 м, сярэдняя 2,6 м. Вадазбор 8,6 км². Схілы вышынёй 6–8 м.

Тусьба – у басейне Паловіцы, каля в. Чарты. Плошча 0,11 км². Даўжыня 0,6 км, максімальная шырыня 0,25 км. Вадазбор 8 км². Выцякае ручай у раку Паловіца.

Халасенскае (Халасцінскае) – у басейне Галбіцы, каля в. Сяргеевічы. Плошча 0,26 км². Даўжыня 0,8 км, максімальная шырыня 0,4 км. Вадазбор 13,5 км². Схілы амаль не вызначаны. Маецца востраў плошчай 0,3 га. Выцякае ручай у Галбіцу.

Ціменец – у басейне Галбіцы, каля в. Ольшнева. Плошча 0,1 км². Даўжыня 0,43 км, максімальная шырыня 0,27 км. Схілы вышынёй да 2–6 м. Злучана ручаём з Галбіцай.

Чарты – у басейне Паловіцы, каля в. Чарты. Плошча 0,29км². Даўжыня 1,18 км, максімальная шырыня 0,38 км. Вадазбор 4,75 км². Схілы вышынёй да 3 м. Маецца востраў плошчай 0,5 га. Выцякае ручай у возера Тусьба.

Чорнае – у басейне Галбіцы, каля в. Чорнае. Плошча 0,36 км². Даўжыня 1,5 км, максімальная шырыня 0,5 км, максімальная глыбіня 31,5 м, сярэдняя 8,2 м. Вадазбор 9,39 км². Схілы вышынёй да 6 м. Выцякае ручай у раку Чэртка.

Чэцверць – у басейне Мядзелкі, каля в. Падаляны. Плошча 0,46 км². Даўжыня 0,95 км, максімальная шырыня 0,8 км, максімальная глыбіня 7,7 м, сярэдняя 2,6 м. Вадазбор 8,24 км². Схілы вышынёй 10–16 м. Злучана з возерам Світа.

Янкішкі – у басейне Камайкі, каля в. Гродзі. Плошча 0,18 км², максімальная глыбіня 2,5 м, сярэдняя 1,2 м. Вадазбор 15,6 км². Схілы вышынёй да 6–10 м. Выцякае ручай у раку Камайка.

ЛІТАРАТУРА

1. Азёры // Ваколіцы Паставаў: помнікі прыроды, гісторыі і культуры з маршрутамі краязнаўчых вандровак / І. М. Пракаповіч. – Паставы : Сумежжа, 2004. – С. 13–16.

2. Азёры // Фізічная геаграфія Пастаўскага раёна : геаграфічнае даследаванне / І. Пракаповіч. – Мінск : Кнігазбор, 2007. – С. 61–69.

3. Блакітны скарб Беларусі : энцыклапедыя / рэдкал. : Г. П. Пашкоў [і інш.] ; маст.: Ю. А. Тарэеў, У. І. Цярэнцьеў. – Мінск : БелЭн, 2007. – 477 с. : іл.

4. Дадатак 2. Буйнейшыя азёры Пастаўскага раёна // Чароўны край – Пастаўшчына : вучэбны дапаможнік па курсе «Паставызнаўства» / І. М. Пракаповіч. – 2–е выд., дапрац. і дап. – Мінск : Ковчег, 2014. – С. 312–313.

5. Могильницкий, В. Я. Природа Поставского края / В. Я. Могильницкий. – Молодечно : Победа, 2000. – С. 9–27.

6. Пракаповіч, І. М. Адкуль паходзяць назвы: назвы рэк і азер Пастаўскага раёна / І. М. Пракаповіч. – Наваполацк, 2000. – 43 с.

7. Рэкі, азёры, вадасховішчы // Памяць: Пастаўскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал.: Г. К. Кісялёў [і інш.] ; уклад.: К. І. Козак, А. І. Кузняцоў ; рэд.-склад. Г. К. Кісялёў ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : Белта, 2001. – С. 23–27.

8. Рэкі, азёры, вадасховішчы, балоты, крыніцы // Чароўны край – Пастаўшчына : вучэбны дапаможнік па курсе «Паставызнаўства» / І. М. Пракаповіч. – 2–е выд., дапрац. і дап. – Мінск : Ковчег, 2014. – С. 23–25.

9. Туристская энциклопедия Беларуси / редкол.: Г. П. Пашков [и др.] ; под общ. ред. И. И. Пирожника ; сост.: Л. В. Ловчая, Т. И. Жуковская. – Минск : БелЭн, 2007. – 648 с. : ил.