Браслаў, г., Браслаўскі раён

Подробности

Створана 28.08.2017 12:23

Адноўлена 01.02.2024 09:55

Браслаў з'яўляецца адным са старажытных гарадоў Беларусі. Ён знаходзіцца на паўночным беразе возера Дрывяты, за 220 км на захад ад Віцебска, 40 км ад чыгуначнай станцыі Друя на лініі Варапаева – Друя. Аўтадарогамі злучаны з Друяй, Мёрамі, Шаркаўшчынай, Відзамі, Даўгаўпілсам (Латвія). На пачатак 2016 года ў горадзе пражывала 9857 жыхароў.

У IX ст. на гэтым месцы існавала паселішча латгалаў і крывічоў. У XI ст. на месцы спаленага паселішча быў заснаваны Браслаў. Ён з'яўляўся абарончым пунктам паўночна-заходняга рубяжа Полацкага княства. На развіццё выцягнутай з усходу на захад планіровачнай структуры Браслава паўплывала яго ўнікальнае месцазнаходжанне – на вузкім перашыйку паміж азёр, якія прыкрывалі яго з усіх бакоў. Паходжанне назвы звязана з імем полацкага князя Брачыслава Ізяслававіча. Пры ім тут былі пабудаваны гарадскія ўмацаванні. Існуе таксама іншая версія паходжання назвы горада. Паводле яе гэта назва мае балцкую аснову: «брасла» азначае «брод», што магло быць пераасэнсавана славянамі.

У пісьмовых крыніцах Браслаў упершыню ўпамінаецца ў летапісе Быхаўца і хроніцы М. Стрыйкоўскага пад 1065 г. у сувязі з нападам на яго літоўскіх князёў-братоў Кернуса і Гімбута. У летапісах горад называецца Браславль, Браславль Завельскі. У XI–XIII ст. насельніцтва займалася ў асноўным сельскай гаспадаркай, паляваннем, рамёствамі, гандлем. 3 пачатку XIV ст. Браслаў – велікакняжацкае ўладанне. У XIV ст. ён быў завешчаны вялікім князем Гедзімінам свайму сыну Яўнуту. У XV ст. Браслаў стаў цэнтрам Браслаўскага павета Віленскага ваяводства. 8 кастрычніка 1500 г. вялікі князь Аляксандр у час свайго знаходжання ў Браславе даў яму прывілей на няпоўнае магдэбургскае права. 3 1506 г. пасля смерці Аляксандра ўладальніцай Браслава стала яго жонка Алена, дачка вялікага князя маскоўскага Івана III. Яна заснавала тут жаночы праваслаўны манастыр. У 1500 г. на востраве Неспіш быў мужчынскі (спачатку праваслаўны, пазней уніяцкі) манастыр. Дзяржаўцамі Браслава як велікакняжацкага ўладання былі Сапегі, Масальскія, Скумін-Тышкевічы. Паводле інвентара 1554 г., у Браславе 5 вуліц, 110 дымоў. Тут стаялі царква, касцёл, былі таксама бальніца, 40 корчмаў, сядзіба Масальскіх. Налічвалася каля 1 тыс. жыхароў. У XVI–XVII ст. вялікую ролю адыгрываў замак, які ўпершыню ўпамінаецца ў 1514 г. У 2-й палове XVII–XVIII ст. Браслаў моцна пацярпеў у час шматлікіх ваенных дзеянняў. Некалькі разоў быў цалкам разбураны. У 1661 г. Варшаўскі сейм вызваліў горад ад усіх падаткаў на 4 гады. У 1792 г. прывілеем Станіслава Аўгуста Панятоўскага Браславу быў нададзены ўласны герб «Вока прадбачання»: у блакітным полі выява залатога сонца, а на яго фоне трохвугольнік з чалавечым вокам. 3 канца XVIII ст. Браслаў – мястэчка, цэнтр воласці Браслаўскага павета. У 1793 г. было ўтворана Браслаўскае ваяводства, пасля пажару ў 1794 г. цэнтр ваяводства перанесены з Браслава ў Відзы.

У выніку 3-га падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 г. Браслаў адышоў да Расійскай імперыі як мястэчка, цэнтр воласці Браслаўскага павета, які ўваходзіў у склад Віленскай, з 1797 г. – Літоўскай, а з 1801 г. – Віцебскай губерняў. 3 1843 г. мястэчка Браслаў было ў складзе Новааляксандраўскага павета Ковенскай губерні. У 1850-я гг. у мястэчку 60 двароў, 220 жыхароў, бальніца, вучылішча, піваварня, касцёл, сінагога. У1897 г. тут пабудавана Мікалаеўская царква. У 1913 г. у Браславе было 1550 жыхароў, працавалі бальніца, сельскае вучылішча, вінакурны завод.

У час 1-й сусветнай вайны з канца 1915 г. да лютага 1918 г. недалёка ад Браслава праходзіла лінія фронту. У лютым–пачатку снежня 1918 г. Браслаў акупіравалі нямецкія войскі.

У пачатку 1919 г. мястэчка стала цэнтрам раёна, з лютага 1919 г. – цэнтрам павета Літоўскай ССР, Літоўска-Беларускай ССР. У снежні 1919 г. да чэрвеня 1920 г. Браслаў быў акупіраваны польскімі войскамі. 5 чэрвеня 1920 г. мястэчка вызваліла Чырвоная Армія, але ў кастрычніку 1920 г. яго зноў занялі польскія войскі. Мястэчка апынулася на тэрыторыі так званай Сярэдняй Літвы, якая ў лютым 1922 г. увайшла ў склад Польшчы. Браслаў стаў цэнтрам павета Віленскага ваяводства. У 1921 г. у Браславе 1587 жыхароў, 243 дамы, працавалі млын, тартак, цагельня, дробныя крамы. У 1920-я гг. грамадскі цэнтр быў перанесены на заходнюю ўскраіну Браслава. Тут былі пабудаваны грамадскія і гаспадарчыя будынкі, 2-павярховыя жылыя дамы для павятовай адміністрацыі і інш. чыноўнікаў.

У 1939 г. разам з усёй Заходняй Беларуссю Браслаў увайшоў у склад БССР. Яго насельніцтва ў гэты час складала 4,9 тыс. чалавек. У 1940 г. Браслаў – цэнтр Браслаўскага раёна Вілейскай вобласці.

У гады Вялікай Айчыннай вайны 27 чэрвеня 1941 г. Браслаў акупіравалі нямецка-фашысцкія захопнікі. За час акупацыі яны загубілі ў горадзе і раёне 5456 чалавек. У Браславе дзейнічала патрыятычнае падполле. 6 чэрвеня 1944 г. горад вызвалены часцямі Чырвонай Арміі і партызанамі.

У верасні 1944 г. Браслаў увайшоў у склад Полацкай, у 1954 г. Маладзечанскай, а ў 1960 г. – Віцебскай абласцей. У 1959 г. яго насельніцтва складала 4,2 тыс. чалавек, у 1969 г. – 4,6 тысячы. Генеральны план Браслава распрацаваны ў 1972 г., у 1981 г. зроблена яго карэкціроўка. Архітэктурна планіровачную структуру горада вызначаюць Замкавая гара і ўзгоркавая мясцовасць вакол яе. У старой частцы Браслава, якая прымыкае да Замкавай гары, захаваліся фрагменты забудовы XIX – пачатку XX ст. Старая частка найбольш шчыльна забудавана. Грамадскі цэнтр знаходзіцца ў заходняй частцы. Горад развіваецца ў паўночна-ўсходнім напрамку.

У горадзе дзейнічаюць прадпрыемствы лёгкай, харчовай прамысловасці. Працуюць гімназія, 2 сярэднія і базавая школы, школа мастацтваў, спартыўная школа, 2 бібліятэкі, Дом культуры. 3 1984 г. дзейнічае Браслаўскае музейнае аб'яднанне.

Ёсць брацкія магілы савецкіх воінаў і партызан, ахвяр фашызму. У горадзе пахаваны доктар С.Т. Нарбут, які ў пачатку XX ст. жыў у Браславе і на ўласныя сродкі пабудаваў бальніцу.

Старажытнае гарадзішча Замкавая гара адносіцца да помнікаў археалогіі. Захаваліся помнікі архітэктуры XIX ст.: Свята-Успенская царква і касцёл Раства Найсвяцейшай Дзевы Марыі, а таксама драўляны шацёр над калодзежам, выкананы ў традыцыях народнага дойлідства.

У горадзе выдаецца раённая газета «Браслаўская звязда».

ЛІТАРАТУРА

1. Браслав // Города Беларуси. Витебщина: в некоторых интересных исторических сведениях / Ю. Татаринов. – Минск : Энциклопедикс, 2006. – С. 67–77. – (Беларусь историческая).

2. Браслав // Регионы Беларуси : энциклопедия : в 7 т. / редкол.: Т. В. Белова (гл. ред.) [и др.]. – Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 2010. – Т. 2 : Витебская область : в 2 кн. – Кн. 1. – С. 93–95.

3. Браслав // Республика Беларусь : энциклопедия : [в 7 т.] / редкол. Г. П. Пашков (гл. ред.) [и др.]. – Минск : БелЭн, 2006. – Т. 2 : А–Герань. – С. 489–490.

4. Браслав и его окрестности : путеводитель / текст К. Шидловский ; фото С. Плыткевич. – Минск : РИФТУР, 2006. – 80 с.

5. Браслаў // Памяць: Браслаўскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал.: К. В. Велічковіч [і інш.] ; уклад. К. С. Шыдлоўскі ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : Паліграфафармленне, 1998. – С. 668–670.

6. Браслаў // Гарады і гарадскія пасёлкі Беларусі / адк. рэд. Л. К. Калошына. – Мінск : БелСЭ імя П. Броўкі, 1981. – С. 28–29.

7. Браслаў // Нашы гарады / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. – Мінск : Народная асвета, 1991. – С. 131–134.

8. Браслаў // Рэспубліка Беларусь. Вобласці і раёны : энцыклапедычны даведнік / аўтар-склад. Л. В. Календа. – Мінск : БелЭн, 2004. – С. 114–116.

9. Жучкевич, В. А. Браслав / В. А. Жучкевич // Краткий топонимический словарь Белоруссии / В. А. Жучкевич. – Минск : Издательство БГУ, 1974. – С. 35.

10. З гісторыі даўно мінулых дзён // Браслаўская звязда. – 2010. – 24 лют. – С. 2.

11. Лешніца, К. Браслаўскае сонца / К. Лешніца // Звязда. – 2023. – 26 кастр. – С. 11.

12. Ляўковіч, А. Сціплая абаяльнасць «азёрнага горада» / А. Ляўковіч // Звязда. – 2004. – 12 чэрв. – С. 4.

13. Семянчук, Г. М. Браслаў / Г. М. Семянчук // Археалогія Беларусі : энцыклапедыя : у 2 т. / рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.], склад. Ю. У. Каласоўскі. – Мінск : БелЭн імя П. Броўкі, 2009. – Т. 1 : А–К. – 115–116.

14. Ходас, В. І. Браслаўшчына ад старажытнасці да сучаснасці / В. І. Ходас. – Мінск : Галіяфы, 2015. – 295 с. : іл.

15. Шелест, Э. Город с глазами – озёрами / Э. Шелест // Народная газета. – 2006. – 24 жн. – С. VII. – (Прил.: «Союзное Вече»).

16. Шыдлоўскі, К. Назва горада: міфы, меркаванні і факты / К. Шыдлоўскі // Браслаўская звязда. – 1996. – 13 сак. – С. 2, 4.